Kościół był najważniejszym oparciem duchowym dla sterroryzowanej ludności polskiej. Okupant pałał nienawiścią, widząc w Kościele katolickim ostoję polskości w oporze wobec ujarzmieniu i zniewoleniu, ostoję postaw patriotycznych oraz wiary, która była elementem trzymającym Polaków na duchu. Parafie katolickie były obrońcą tradycji narodowych, symbolem więzi z historyczną ojczyzną ojców. Na Kresach Wschodnich szczególny wydźwięk miało i w dalszym ciągu ma stwierdzenie Polak – katolik. Dlatego Kościół katolicki był tak znienawidzony przez obu okupantów oraz kolaborantów sowieckich i niemieckich.
Na podstawie literatury przedmiotu oraz relacji, wspomnień i pamiętników można przedstawić scenariusz rzezi Polaków i martyrologii Kościoła katolickiego. Był to największy cios zadany Kościołowi na tych terach w dziejach jego istnienia.
Kościół rzymskokatolicki na Kresach tworzyły zasadniczo dwie metropolie – Lwowska i Wileńska obejmująca trzy diecezje: oprócz Archidiecezji Wileńskiej należały do niej Diecezje Łomżyńska i Pińska. Archidiecezja Wileńska obejmowała całe województwo wileńskie i część województwa nowogrodzkiego i białostockiego. Posiadała 30 dekanatów, posługę kapłańską spełniało 626 księży. Do Diecezji Pińskiej należało całe województwo poleskie oraz część województw białostockiego i nowogrodzkiego. Diecezja Łomżyńska znajdowała się na terenie województw białostockiego i częściowo warszawskiego.
Metropolia Lwowska obejmowała przed wojną województwa: lwowskie, wołyńskie, stanisławowskie i tarnopolskie.
Do Metropolii wchodziły: archidiecezja lwowska, diecezja łucka oraz diecezja przemyska. W skład Archidiecezji Lwowskiej wchodziło 28 dekanatów. Opiekę duszpasterską sprawowało 487 kapłanów diecezjalnych oraz 87 zakonnych. W skład diecezji łuckiej wchodziło 12 dekanatów, opiekę duszpasterską sprawowało 240 księży obrządku rzymskokatolickiego. Diecezja przemyska dzieliła się na 355 dekanatów, zaangażowanych było 731 księży diecezjalnych i 136 zakonnych.
Wojna wrześniowa w 1939 r. zabór Kresów Wschodnich przez państwo sowieckie stworzyło nową sytuację…