130 lat Polskiego Ruchu Ludowego

„Byliśmy, jesteśmy, będziemy” 

Polski ruch ludowy jest swoistym fenomenem historycznej ciągłości. Jego dotychczasowa 130-letnia zorganizowana działalność dowodzi, iż ruch ten stanowił ważną część składową procesu historycznego. Był jednym z trzech wielkich obozów politycznych, które wywarły największy wpływ na losy narodu i państwa polskiego w XX wieku. Dziś, w XXI wieku wciąż pełni istotną rolę w Polsce – pozytywnie wpływa na bieg wydarzeń politycznych, społecznych i gospodarczych. Oto jego biografia w syntetycznym ujęciu. 

Polski polityczny ruch ludowy zorganizowaną działalność rozpoczynał jako ruch wyborczy. Za datę jego powstania historycy uznają rok 1895, kiedy to 28 lipca w Rzeszowie, pod zaborem austriackim, na zjeździe delegatów chłopskich komitetów wyborczych utworzono pierwszą chłopską organizację polityczną – Stronnictwo Ludowe w Galicji. Od samego początku stronnictwa ludowe miały charakter parlamentarny, zaś ich bazę społeczną i elektorat stanowiły warstwy ludowe. Pierwszym prezesem został wybrany dr Karol Lewakowski – powstaniec styczniowy, ziemianin, demokrata parlamentarzysta. współfinansował stronnictwo.

Szlachetne idee

Ruch ludowy na ziemiach polskich pod zaborami ukształtował się na przełomie XIX i XX wieku – w czasie, gdy w Europie powstawały partie polityczne o charakterze masowym. Stał się reprezentantem polskich chłopów, którzy przez wieki byli jedynie przedmiotem w dziejach, za których decydowali inni. Stworzył możliwość organizacyjnego ujęcia szerokich rzesz ludności wiejskiej, mobilizując je do pracy dla siebie i przyszłej Polski.

Polski ruch ludowy jest swoistym fenomenem historycznej ciągłości. Jego dotychczasowa 130-letnia zorganizowana działalność dowodzi, iż ruch ten stanowił ważną część składową procesu historycznego. Był jednym z trzech wielkich obozów politycznych, które wywarły największy wpływ na losy narodu i państwa w XX wieku – obok narodowego i socjalistycznego (które nie posiadają już dziś znaczących wpływów politycznych).

Przed 130 laty młode pokolenie chłopów, potomków klasy o dramatycznej biografii politycznej, powstało z kolan. Byli oni – w odróżnieniu od swoich przodków, ojców i dziadków – ludźmi wolnymi, którzy nie zginali karku pod kijem karbowego lub ekonoma. Po powstaniu styczniowym, nasyceni wolnością osobistą, stali się otwarci na hasła niepodległościowe.

Rodzący się ruch ludowy od początku swego działania przykładał dużą wagę do budowania świadomości narodowej chłopów, do wychowania ich w duchu patriotycznym i umiłowania ojczyzny.

Największą zasługą ruchu ludowego dla narodu i państwa polskiego było rozbudzenie świadomości społecznej i politycznej chłopów, a następnie powolne wprowadzanie ich w życie narodu.

W czasie 130-letniej działalności polski ruch ludowy zawsze manifestował swój narodowy charakter, odwoływał się do tradycji niepodległościowych, demokratycznych i chrześcijańskich. W ruchu ludowym najwyższe wartości to: człowiek i sprawiedliwość społeczna, a główne hasło programowe to „Ziemia, Władza i Oświata dla ludu”.

Na przestrzeni 130 lat swej historii ludowcy prowadzili działalność w około 50 różnych partiach politycznych. Ruch ludowy to jednak nie tylko partie polityczne, ale także znaczący ruch społeczny – wiele organizacji społecznych, gospodarczych, kulturalnych i oświatowych, które orientowały się politycznie na system wartości reprezentowany przez ludowców. Do organizacji tych należały: kółka rolnicze, spółdzielczość, straże ogniowe, chóry, amatorskie zespoły artystyczne i teatry ludowe, ruch młodowiejski – Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, Polska Akademicka Młodzież Ludowa, uniwersytety ludowe, szkolnictwo rolnicze i wiele innych. W sumie ponad 100 różnych organizacji. Prowadząc szeroką działalność organizacyjną, partie ludowe w znacznym stopniu przyczyniły się do wzrostu świadomości narodowej, społecznej i politycznej mieszkańców wsi.

Czerpiąc nauki z doświadczeń wyborczych i kształtując na przestrzeni dziesięcioleci specyficzne cechy i wzorce osobowe ludowców i wiciarzy, chłopski ruch polityczny przetrwał najtrudniejsze okresy w dziejach, mimo że wielokrotnie różne niszczące procesy doprowadzały do jego rozbicia. W potrzebie wśród ludowców zawsze zwyciężała idea jedności w myśl propagowanego przez nich hasła „W jedności siła”.

Wybitni ludowi przywódcy i mężowie stanu

Niekwestionowanym przywódcą polskich chłopów, zajmującym czołowe miejsce wśród najwybitniejszych działaczy ludowych, był Wincenty Witos. Był on jedną z najbardziej niezwykłych postaci polskiej sceny politycznej w skali całego XX stulecia. Za życia i po śmierci jedni otaczali go najwyższą czcią, inni nie szczędzili pod jego adresem oszczerstw i skazali go na zapomnienie.

Prof. Stanisław Szczotka tak pisał o Wincentym Witosie:

„[…] ojcem Ojczyzny zostanie nazwany, za przysporzenie jej najliczniejszych i najwierniejszych warstw obywateli. Doprowadzenie milionowych mas chłopskich do Polski pasuje Witosa na jednego z najprzedniejszych mężów stanu, jakiego ziemia nasza wydała. W tym leży jego wielkość, to bezspornie stanowić będzie zawsze jego największą zasługę państwową.

Obok Wincentego Witosa stawiamy nazwiska trzech innych wielkich przywódców polskich chłopów – Macieja Rataja, Stanisława Mikołajczyka i Stanisława Thugutta. Podobnie jak Witos byli oni nie tylko wybitnymi działaczami ruchu ludowego, lecz także wybitnymi politykami państwowymi i mężami stanu.

Tych wybitnych przywódców ruchu ludowego kształtowały odmienne warunki społeczne, panujące w trzech zaborach. W odrodzonej po latach zaborów Rzeczypospolitej byli przedstawicielami zrastających się ziem polskich. Wincenty Witos i Maciej Rataj – Galicji, Stanisław Mikołajczyk – Wielkopolski, Stanisław Thugutt – Kongresówki.

Ich osoby doskonale charakteryzowały wkład dzielnicowych organizacji ruchu ludowego do Niepodległej. Byli potomkami wolnych chłopów. Na swojej politycznej drodze spotkali wielu niepospolitych ludzi – polityków, społeczników i praktyków, takich jak: Bolesław Wysłouch, Jakub Bojko, Zbigniew Brzeziński, Kajetan Wysłouch, Wiktor Kulerski i inni.

Czołówka ludowych polityków dysponowała ogromnym potencjałem intelektualnym i niepospolitymi zdolnościami w przyswajaniu wiedzy, także metodą samokształcenia. Wincenty Witos miał fotograficzną pamięć i żywą inteligencję. Maciej Rataj – z ogładą, kulturą, wykształceniem uniwersyteckim i znajomością języków obcych – był perłą polskiego parlamentaryzmu. Stanisław Thugutt – urodzony konspirator, krajoznawca, posiadający lekkość w przelewaniu na papier swoich poglądów, był nie tylko teoretykiem, ale i wielkim propagatorem polskiej spółdzielczości wśród młodych pokoleń. Stanisław Mikołajczyk wychowany został w rodzinie o społecznikowskich tradycjach. Jego osobowość kształtowała się w środowisku, które toczyło z pruskim zaborcą najdłuższą bezkrwawą wojnę nowożytnej Europy. W tej wojnie rodzina, religia, nauka i dobrze prowadzone gospodarstwo stały się cnotami, które wyróżniały społeczność polską w Wielkopolsce.

Dla pokolenia ludowców, którzy współtworzyli Niepodległą w 1918 roku osobą szczególną był Władysław Reymont. Pierwszy noblista Niepodległej, który wstąpił w szeregi Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” w 1925 roku, był po Tadeuszu Kościuszce (nadano mu legitymację nr 1) drugim działaczem ludowym ponad podziałami, szanowanym przez chłopów. Wincenty Witos, który celnymi ripostami określał postawy i preferencje polityczne, mówił, że łatwiej chwycić wiatr w dziurawą płachtę niż zjednoczyć chłopów. Władysław Reymont „Chłopami” pozyskał szacunek wszystkich partii politycznych ruchu ludowego z okresu międzywojennego. Dla chłopów zaś był tym, który upomniał się o ich honor, godność, prawo do życia w spokoju i dostatku. Na ten rok przypada 100. rocznica śmierci Władysława Stanisława Reymonta (1867-1925).

Wkład ruchu ludowego w Odrodzenie Polski i rozwój demokracji

Ludowcy z wielką determinacją realizowali trzy zasady sformułowane przez Wincentego Witosa:

„Pierwsza i najważniejsza – to utrzymanie niepodległości Państwa i jego potęgi.

Druga – to staranie się o wprowadzenie w całej pełni w życie demokratycznego ustroju naszego Państwa.

Trzecia – to stała i trwała obrona praw obywatelskich i swoich ludowych interesów”.

Wielkim atutem polskiego ruchu ludowego były zawsze historycznie ukształtowany system wartości ludowców i ludowa wizja państwa sprawiedliwego i demokratycznego – państwa równowagi w polityce, gospodarce i stosunkach międzynarodowych.

Dla ruchu ludowego najwyższym dobrem narodu polskiego zawsze była wolna, suwerenna i demokratyczna Ojczyzna. Interes państwa ludowcy stawiali ponad interes własnej chłopskiej warstwy, wielokrotnie dając dowody miłości, przywiązania i poświęcenia dla Ojczyzny, zarówno w latach wojny, jak i pokoju.

Wkład działaczy i ugrupowań chłopskich w roku 1918 w Odrodzenie Polski, odzyskanie niepodległości i tworzenie nowych struktur państwa był ogromny. To właśnie polscy chłopi i Rząd Obrony Narodowej kierowany przez Wincentego Witosa przyczynił się do obrony państwowości odrodzonej Polski zagrożonej rewolucją i najazdem bolszewickim w 1920 roku.

Mając głębokie poczucie współodpowiedzialności za Polskę, ludowcy wnosili swój wkład w tworzenie fundamentów silnego Państwa i kształtowanie życia narodu w myśl zasad demokracji i społecznej sprawiedliwości oraz wprowadzenie postępowych reform społecznych i politycznych. W pierwszych sejmach II Rzeczypospolitej chłopi stanowili najliczniejszą grupę wśród posłów. Sejm Ustawodawczy (1919–1922) uchwalił w 1921 roku. najbardziej demokratyczną w ówczesnej Europie konstytucję, tzw. Konstytucję marcową. Wincenty Witos trzykrotnie piastował urząd premiera w latach 1920, 1923 i 1926. W pierwszych sześciu ekipach rządowych ludowcom powierzono 19 tek ministerialnych. Chlubą polskiego parlamentaryzmu był polityk ludowy, marszałek Sejmu RP w latach 1922–1928 Maciej Rataj. On też dwukrotnie ratował Polskę od wojny domowej, raz po tragicznej śmierci Gabriela Narutowicza w grudniu 1922 roku, drugi raz po przewrocie majowym Józefa Piłsudskiego w maju  1926 roku.

W okresie międzywojennym ruch ludowy był głównym obrońcą polskiej demokracji oraz praw i wolności ludu. Powstałe w marcu 1931 roku w wyniku zjednoczenia stronnictw chłopskich – Stronnictwo Ludowe było jednym z głównych reprezentantów interesów wsi. Było też najliczniejszą opozycyjną partią polityczną, która w sierpniu 1937 roku wystąpiła przeciwko łamaniu praw obywatelskich i demokratycznych przez rządy sanacji w Wielkim Strajku Chłopskim.

W czasie II wojny światowej ruch ludowy był współtwórcą i jednym z głównych filarów Polskiego Państwa Podziemnego. Ludowcy zdobyli duże wpływy w rządzie emigracyjnym w Londynie, jak i jego delegaturach w kraju. Po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego w lipcu 1943 roku Stanisław Mikołajczyk objął funkcję premiera rządu polskiego.

W podziemiu ludowcy stworzyli silną partię konspiracyjną – Stronnictwo Ludowe „Roch” oraz powołali własną organizację zbrojną – Bataliony Chłopskie. Pod względem liczebności BCh były po Armii Krajowej drugą siłą zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego. W czynnej walce z okupantem uczestniczyło 157 tysięcy żołnierzy BCh, 70 oddziałów partyzanckich i około 400 Oddziałów Specjalnych BCh przeprowadziło kilka tysięcy akcji bojowych. W walce zginęło ponad 10 tysięcy działaczy ludowych i żołnierzy BCh. Była to ogromna danina krwi.

Jeszcze w latach wojny i okupacji ludowcy podjęli dyskusję nad wypracowaniem założeń programowych ruchu ludowego i własnej wizji powojennej Polski. Koncepcje wypracowane przez ludowców w czasie wojny zostały zawarte w uchwalonym w styczniu 1946 roku programie Polskiego Stronnictwa Ludowego, kierowanego przez Stanisława Mikołajczyka. Opierając się na ideologii agraryzmu, PSL przyjęło koncepcję „trzeciej drogi”, mającej stanowić pośrednią formę ustrojową pomiędzy kapitalizmem i socjalizmem. Stronnictwo to było partią ogólnonarodową, liczącą ponad 1 milion członków oraz wielu sympatyków, cieszącą się 85% poparciem społeczeństwa.

Polskie Stronnictwo Ludowe w owym czasie było polską narodową i patriotyczną Solidarnością, ugrupowaniem politycznym, które podjęło walkę o suwerenność państwa i wprowadzenie ustroju demokratycznego. W wyniku represji komunistycznych PSL Stanisława Mikołajczyka zostało rozbite i w roku 1947 zakończyło samodzielny byt polityczny i organizacyjny. Była to klęska polskiej demokracji i początek totalitaryzmu w Polsce, trwającego przez kolejne półwiecze.

Na szlak politycznej emigracji ruszyło nowe pokolenie ludowców z prezesem Stanisławem Mikołajczykiem. Od 1948 roku PSL stało się partią ogólnoświatową – działającą na wszystkich kontynentach. W czasie nocy polskiego stalinizmu, w roku 1952 Stanisław Mikołajczyk apelował do rodaków: „Nie traćcie wiary w lepszą przyszłość Polski…”.

Ruch ludowy – współtwórca wielkiej, demokratycznej koalicji

Powojenny ruch ludowy był nurtem politycznym złożonym i wielowarstwowym, miał swoje centrum, ale także i prawe skrzydło. W nowej rzeczywistości politycznej lat 1947–1949 ludowcy tzw. lewicy dokonywali przegrupowania sił politycznych, którego głównym celem było ratowanie za wszelką cenę struktur organizacyjnych ruchu ludowego. Ówczesne przeobrażenia w ruchu ludowym i przyjęte z konieczności pryncypia polityczne nie sprzyjały refleksji historycznej.

Powołane w roku 1949 Zjednoczone Stronnictwo Ludowe pomimo braku suwerenności politycznej przez 40 lat swego istnienia było jedyną reprezentacją wsi i ruchu ludowego w Polsce. Dobrze zasłużyło się Polsce, wsi i ruchowi ludowemu, któremu zapewniało możliwość przetrwania w najcięższych latach i kontynuację w 35-leciu odrodzonego PSL. W czasach PRL ruch ludowy został sprowadzony do ograniczonej formy politycznej w postaci ZSL, któremu pomimo to, idąc na ustępstwa i kompromisy, udało się skutecznie walczyć o sprawy ważne dla Polaków, a zwłaszcza rolnictwa i wsi. Wielkim osiągnięciem ludowców zrzeszonych w ZSL było zainicjowanie i przeprowadzenie społecznymi siłami wielkiej akcji elektryfikacji polskiej wsi, budowy wielu szkół i domów kultury. Przy zarządach powiatowych ZSL działały biura porad prawnych. W dni targowe ustawiały się do nich kolejki interesantów.  Z inicjatywy ludowców w 1972 r. zapadły decyzje o zniesieniu obowiązkowych dostaw, o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym rolników i zabezpieczeniu ich starości w postaci rent i emerytur. Chłopskim gospodarstwom zmiany te umożliwiły osiąganie większych dochodów i zwiększenie konkurencyjności wobec sektora spółdzielczego i państwowego w rolnictwie. Był to dobry okres dla polskiego rolnictwa indywidualnego.

Marszałek Roman Malinowski był współtwórcą koalicji zawartej 17 sierpnia 1989 roku przez NSZZ „Solidarność”, ZSL i SD, która wyłoniła rząd Tadeusza Mazowieckiego, powołany 12 września 1989 roku.

W roku 1989 ZSL włączyło się aktywnie w przemiany społeczno-ustrojowe, współtworząc nową koalicję z siłami opozycji. Gdy po czterdziestu latach realnego socjalizmu władzę przejęła opozycja, historia znów się powtórzyła. Samodzielny ruch ludowy, ze swoimi tradycyjnymi wartościami, ukształtowany politycznie do modelu koalicyjnego sprawowania władzy, z silnym poczuciem racji stanu, realizmu politycznego, sprawiedliwości społecznej oraz z własnym programem był nieprzydatny dla twórców III Rzeczypospolitej. Podejmowano próby jego rozbicia lub podporządkowania. Jedność ludowców osiągnięta w 1990 roku była ich wielkim sukcesem. Nie udało się stworzyć z nowego PSL ponownie partii satelitarnej.

Opracowany przez PSL-Odrodzenie plan korekcyjny z 1990 roku był ogromnym osiągnięciem myśli politycznej i ekonomicznej ludowców. W latach III RP ludowcy uczestniczyli w rządach koalicyjnych. Waldemar Pawlak pełnił funkcję premiera.

Świadectwa samodzielności i wolności ludowców

Świadectwem samodzielności i wolności ludowców był program przyjmowany na kolejnych kongresach Polskiego Stronnictwa Ludowego. Stronnictwo jako ideologię ruchu ludowego przyjęło neoagraryzm, opowiadało się za społeczną gospodarką rynkową. Strzegło własnej suwerenności, nie uznając żadnych sił przewodnickich. W dokumentach programowych zapowiadało szczególne pielęgnowanie wartości wypracowanych w ruchu ludowym, jakimi są: głęboki patriotyzm, uznanie nadrzędności interesu państwa nad interesami partykularnymi, tolerancja dla odmiennych poglądów, solidarność chłopska, chęć niesienia pomocy potrzebującym, pomoc sąsiedzka, rzetelny stosunek do pracy, szacunek dla ludzkiego wysiłku, wrażliwość na zło i krzywdę społeczną, chęć kształcenia i zdobywania wiedzy, poszanowanie autorytetów i wzorców osobowych, dążność do równości i sprawiedliwości społecznej, poczucie odpowiedzialności, umiłowanie demokracji, moralności w stosunkach prywatnych, publicznych i międzynarodowych, poszanowanie zasad etyki chrześcijańskiej w życiu, umiłowanie pokoju, przywiązanie do ziemi, oszczędność, szczerość, zapobiegliwość i troska o dobro społeczne. Sięgano też do myśli społecznej Jana Pawła II i starano się przenieść ją do praktyki działania. Neoagraryzm nie został jednak przełożony na praktykę działania.

W 130-letnich dziejach ruchu ludowego w Polsce zawsze doniosłą rolę odgrywała inteligencja o chłopskim i nie tylko chłopskim rodowodzie, w tym liczne rzesze nauczycieli, ludzie nauki, inteligencja twórcza, historycy, prawnicy, lekarze, leśnicy itd. Ludowy ruch intelektualny i działalność takich historycznych organizacji, jak Związek Inteligencji Ludowej i Związek Pracy Ludowej „Orka” kontynuuje dziś powstałe w roku 1992 Ludowe Towarzystwo Naukowo-Kulturalne.

Ludowcy zawsze wiele uwagi i wysiłków poświęcali kultywowaniu własnych tradycji i upamiętnianiu swej przeszłości. Dzięki dbałości o znajomość własnych korzeni, wieloletniej działalności takich ludowych placówek, jak Zakład Historii Ruchu Ludowego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Ludowe Towarzystwo Naukowo-Kulturalne, Wszechnica Świętokrzyska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, czasopismo Zielony Sztandar – ruch ludowy jest dziś najlepiej udokumentowanym i zbadanym przez historyków polskim ruchem politycznym. Dzięki dorobkowi naukowemu i edytorskiemu polski ruch ludowy nie poszedł w zapomnienie i mógł pozostać ważną częścią sceny politycznej państwa.

Podkreślić należy, że PSL jest jedynym stronnictwem politycznym w Polsce, które od chwili powstania w roku 1990 do chwili obecnej nie zmieniło nazwy i nie odcięło się od ludzi biednych oraz mieszkańców wsi. W omawianym okresie rozwinęła się myśl programowa ruchu ludowego. Na kongresach uchwalano bardzo rozbudowane programy społeczno-polityczne i gospodarcze, które obejmowały wszystkie sprawy związane z funkcjonowaniem demokratycznego państwa polskiego. Uchwały podejmowano zgodnie z duchem neoagraryzmu, sprawiedliwości społecznej i gospodarki rynkowej.

Decydujący wkład Polskie Stronnictwo Ludowe wniosło w uchwalenie Konstytucji III RP. Klub PSL zgłosił własny projekt z preambułą invocatio Dei.

Podejmując prace nad konstytucją, PSL kierowało się polską racją stanu, chrześcijańskim systemem wartości, własnym programem. Dzięki uporowi i determinacji ludowców w Konstytucji III RP znalazł się art. 20 w następującym brzmieniu: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.

Zgromadzenie Narodowe, które uchwaliło Konstytucję RP w 1997 roku, kierowane było przez marszałka Sejmu Józefa Zycha i marszałka Senatu Adama Struzika. Nigdy w dziejach ruchu ludowego nie było takiej sytuacji, aby obradami izb poselskiej i senatorskiej jednocześnie kierowali ludowcy.

Ruch ludowy historycznie sytuował się programowo w centrum sceny politycznej, co umożliwiało tworzenie kompromisów i koalicji z ugrupowaniami zarówno lewej, jak i prawej strony życia politycznego – najlepiej z tymi, które były bliższe ludowcom ze względów ideowopolitycznych. Jednakże zazwyczaj i prawica, i lewica chciały łączyć się z ruchem ludowym pod warunkiem, że partie ruchu ludowego dawałyby szeregowców, a oni dowódców.

Wybitnym politykiem kompromisu w ruchu ludowym był Wincenty Witos. Wiedział on, że dobra polityka to sztuka realizacji tego, co możliwe. Był skłonny do ugody w każdej sytuacji, gdy uznał, że z punktu widzenia narodu, państwa i chłopów porozumienie będzie korzystniejsze niż walka. Ale miał także swoje zasady – niezmiennie sprzeciwiał się ugodzie jednostronnej. Od 2015 roku politykę Wincentego Witosa skutecznie kontynuuje w PSL prezes Władysław Kosiniak-Kamysz, a w samorządzie terytorialnym marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik. Funkcję przewodniczącego Rady Naczelnej PSL pełni i kieruje jej pracami Waldemar Pawlak. Ogrom prac legislacyjnych w znacznej mierze spoczywa na Piotrze Zgorzelskim wicemarszałku Sejmu i przewodniczącym Klubu ParlamentarnegoPSL-TD. 

W obecnym rządzie Władysław Kosiniak-Kamysz został pierwszym wicepremierem i objął tekę Ministra Obrony Narodowej. Czesławowi Siekierskiemu powierzono Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Krzysztof Paszyk sprawuje pieczę nad Ministerstwem Rozwoju i Technologii. Dariusz Klimczak jako minister zarządza Ministerstwem Infrastruktury.

Dlaczego nasza wspólna historia i dziedzictwo są tak ważne? Narody, które tracą pamięć historyczną – umierają, a „ruch społeczny, który nie dba o silne osadzenie swej drogi w tradycji, gubi swój dorobek ideowy i w konsekwencji traci atut w walce o przyszłość”. Historii nie można zamknąć w magazynach archiwaliów, ona musi być nauczycielką życia, ożywiać umysły, pobudzać do refleksji, myślenia i działania w kategoriach dobra państwa i ludzi. Niszczenie pamięci historycznej ruchu ludowego to forma powolnego unicestwiania Polskiego Stronnictwa Ludowego i spychanie go w głębokie zapomnienie.

Dr Janusz Gmitruk

Dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego