Historia powstania pomnika Bartosza Głowackiego w Janowiczkach.
Pomnik Wojciecha Bartosza Głowackiego w Janowiczkach k. Racławic został odsłonięty 22 maja 1994 r. w trakcie centralnych obchodów Święta Ludowego. Nie był to pierwszy pomnik tego chłopskiego bohatera Insurekcji Kościuszkowskiej. Wcześniej zostały postawione pomniki w Tarnobrzegu i Lwowie.
Pomnik w Tarnobrzegu
Pomnik Bartosza Głowackiego w Tarnobrzegu jest historycznie najstarszym pomnikiem chłopskiego bohatera spod Racławic.
Został wybudowany z fundacji społeczeństwa i odsłonięty 9 września 1904 r. Monument z piaskowca i wapienia wykonał krakowski artysta rzeźbiarz Michał Korpal.
Pod pomnikiem umieszczono ziemię pobraną m.in. z pola bitwy pod Racławicami.
Odsłonięciu pomnika towarzyszyła niebywała feta. Ocenia się, że uczestniczyło w tej uroczystości ok. 20 tys. osób. Przybyli na to wydarzenie znamienici goście w osobach ordynariusza diecezji późniejszego świętego, bp Józefa Sebastiana Pelczara, marszałka krajowego Galicji Stanisława hr. Badeniego oraz posła Jakuba Bojki. Na błoniach wsi Dzików odtworzono bitwę pod Racławicami.
Pomnik przez lata niszczał nie tylko z powodu materiału, z którego został wykonany, lecz także na skutek aktów wandalizmu. Obecnie wyremontowany przypomina o chłopskim bohaterze spod Racławic.
Pomnik we Lwowie
Pomnik został odsłonięty w Parku Łyczakowskim 9 lipca 1906 r. Jego autorem był Julian Markowski, a wykonał go Grzegorz Kuźniewicz. Na uroczystość odsłonięcia pomnika przybyła do Lwowa 3 osobowa delegacja z Racławic. Jeden z uczestników niejako proroczo zapowiadał : My Tobie tam, gdzieś wroga zmiażdżył, wystawimy pomnik, ale taki, żeby szczytami nieba sięgał, a cała go Polska widziała.
Po II wojnie światowej były pomysły przeniesienia pomnika do Polski, ale ostatecznie pozostał we Lwowie.
Monument, który przetrwał czasy komunizmu ulegał stopniowej dewastacji. W latach 90. ubiegłego wieku rozpoczęły się prace renowacyjne finansowane z polskiego budżetu. Zniszczona tablica z inskrypcją: „Bartoszowi Głowackiemu, bohaterowi spod Racławic, mieszczanie – rękodzielnicy we Lwowie MCMV” została odtworzona w trakcie prac rewitalizacyjnych; napis jest sporządzony w języku polskim i ukraińskim. Prace konserwatorskie zostały zakończone w 2016 roku.
Pomnik w Janowiczkach
W latach 1926 – 1934 usypany został na terenie bitwy racławickiej kopiec, na którym zamierzano ustawić pomnik Tadeusza Kościuszki względnie Bartosza Głowackiego, ale zamiaru nie zrealizowano. Po II wojnie światowej okresowo powracano przy różnych okazjach do zamiaru wzniesienia pomnika bohaterskiego kosyniera na polach bitwy racławickiej.
Inicjatywa zaczęła przybierać realne kształty dopiero po utworzeniu 30 listopada 1980r. Racławickiego Towarzystwa Kulturalnego. Pierwszym prezesem RTK został Tadeusz Nowak, jeden ze współzałożycieli stowarzyszenia. Od 1983r. funkcję tą nieprzerwanie pełni Eugeniusz Skoczeń.
Na zebraniu Towarzystwa w lutym 1981r. utworzono Społeczny Komitet Budowy Pomnika Bartosza Głowackiego. Na jego czele stanął Adam Nowakowski wieloletni prezes Zarządu Gminnego ZSL w Racławicach. W skład Komitetu weszli poza miejscowymi działaczami także ludowcy z Krakowa, Kielc, Wrocławia i Miechowa. Komitet zwrócił się do społeczeństwa oraz instytucji o finansowe wsparcie zamierzenia.
10 czerwca 1984r. w trakcie obchodów Święta Ludowego został wmurowany kamień węgielny pod budowę pomnika.
Kwestia upamiętnienia bohatera spod Racławic była przedmiotem obrad gremiów ruchu ludowego popierających ideę budowy pomnika. W trakcie Kongresu Jedności PSL w maju 1990 r. z inicjatywy ludowców z Kielecczyzny została w tej sprawie podjęta rezolucja, w której opowiedziano się za kontynuowaniem budowy.
Zaprojektowanie pomnika powierzono prof. Marianowi Koniecznemu z Krakowa. Odlew pomnika wykonano z brązu odlewniczego w mających doświadczenie w realizacji tego rodzaju prac Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych.
Ten mierzący 10,5 metra monument przedstawia scenę zdobycia przez Bartosza Głowackiego rosyjskiej armaty. Kosynier w krakowskiej sukmanie stoi na zdobycznej armacie, w jednej ręce trzyma osadzoną na sztorc kosę, a w drugiej krakowską rogatywkę. Całość składa się ze 117 odlanych oddzielnie elementów. Pomnik waży 9 300 kg. Odbiór techniczny nastąpił 5 maja 1994r.
Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się w trakcie centralnych obchodów Święta Ludowego 22 maja 1994r. w 200. rocznicę bitwy racławickiej. Przybyło na tą uroczystość kilkanaście tysięcy uczestników. Byli obecni ministrowie z premierem rządu Waldemarem Pawlakiem na czele, posłowie i senatorowie z marszałkiem senatu Adamem Struzikiem. Licznie stawili się ambasadorowie akredytowani w Polsce.
Mszy św. koncelebrowanej przewodniczył kielecki biskup ordynariusz Kazimierz Ryczan, który też wygłosił homilię oraz poświęcił rzeźbę.
Odsłonięcia pomnika dokonał prezes PSL, premier Waldemar Pawlak, który w okolicznościowym przemówieniu nawiązał do historycznych wydarzeń, w których uczestniczyli mieszkańcy wsi. Ponieważ w roku 1994 miały się odbyć wybory samorządowe, premier zaapelował o wybranie dobrych gospodarzy lokalnych wspólnot.
W apelu poległych oddano hołd Tadeuszowi Kościuszce, Bartoszowi Głowackiemu, uczestnikom strajków chłopskich, żołnierzom powstań oraz zamordowanym w Kozielsku, Katyniu i Ostaszkowie.
Wieńce i kwiaty złożone przez przedstawicieli różnych środowisk pokryły niemal całe wzniesienie, na którego szczycie stanął pomnik.
Sprzed pomnika popłynęły słowa posłania do Polaków w kraju i za granicą. Odczytał je Ryszard Jędruch, prezes ZG PSL w Racławicach. W posłaniu apelowano o zachowanie więzi narodowych, polskich obyczajów i narodowej tradycji.
Na zakończenie uczestnicy uroczystości odśpiewali Rotę.
Oprawę muzyczną uroczystości zapewnił Centralny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego.
Pomnik ożywia
Pomnik Bartosza Głowackiego od początku stał się atrakcją turystyczną.
Duża przestrzeń w jego otoczeniu sprzyja organizowaniu wielu imprez plenerowych.
Już w następnym roku po jego inauguracji odbył się zlot Wojciechów i Bartoszów powiązany z wyborem Chłopa Roku. Ta impreza weszła na stałe do kalendarza corocznych spotkań pretendentów do tego tytułu i nie odbyła się tylko w okresie pandemii Covid. Zawodnicy rywalizują w wielu atrakcyjnych konkurencjach. Muszą wykazać się umiejętnościami taneczno-wokalnymi, siłą, sprytem oraz wiedzą. Obowiązkowo występują w stroju ludowym charakterystycznym dla regionu, w którym mieszkają. W 1996 r. tytuł Chłopa Roku wywalczył Jacek Soska, który w 2004 r. ufundował główną nagrodę, którą był ogier Sułtan.
Od pewnego czasu wybór Chłopa Roku połączono z imprezą Folkfestiwal. W ramach tego wydarzenia odbywa się Turniej Kół Gospodyń Wiejskich, koncert kapel ludowych i zespołów grających na ludową nutę.
A wszystko to pod czujnym okiem Bartosza Głowackiego.
Józef Szczepańczyk