Przez wiele wieków Żydzi i chłopi żyli obok siebie. Chłopi przywiązani byli do ziemi, którą orali, zasiewali i czerpali z niej zyski. Wsie, w których mieszkali, były nie tylko ich miejscem życia, gdzie rodzili się i umierali, były też ich główną ostoją, przyszłością, a niekiedy przekleństwem i przyczyną zniewolenia. Chłopi, orząc ziemię własną i dworską, wyznaczali granice państwa Piastów, Jagiellonów, I i II Rzeczypospolitej.

TEKST: dr Janusz Gmitruk
dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego

Prawne przywiązanie do ziemi chłopów polskich w XVI w. było początkiem ich niewolnictwa ekonomicznego i politycznego. Przez następne 300 lat rosły obciążenia pańszczyźniane. Ten straszny los zgotowała im polska szlachta. Przez trzy wieki niewoli chłopi byli klasą milczącą, traktowani przez naród szlachecki gorzej od zwierząt pociągowych w gospodarstwie dworskim.

Obie grupy budowały ekonomiczną i społeczną potęgę państwa polskiego

Pojawienie się w XIX w. partii politycznych jako reprezentacji chłopów, robotników, mieszczaństwa i inteligencji stworzyło dla społeczeństwa polskiego nową formułę walki o niepodległość i demokrację. Powstające partie polityczne postrzegane były jako dzieci demokracji, ponieważ reprezentowały szerokie masy w walce o równe prawa wyborcze.

Ruch ludowy już po kilku latach działalności, na przełomie XIX i XX w., jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, stał się ruchem masowym, wyraźnie zaznaczającym swą działalność na terenie wszystkich trzech zaborów.  Posiadał wyrobione oblicze polityczne i skrystalizowane dążenie do odzyskania niepodległości.

Równocześnie z powstawaniem warstwy chłopskiej z wolnych kmieci w państwie Piastów na ziemie polskie przybyli z Zachodu potomkowie nomadów – Żydzi, którzy jako kupcy osiedlali się na ziemiach polskich, gdzie otrzymywali opiekę prawną oraz możliwość pracy i kultywowania wiary i obyczajów.

Wieki XIII i XIV były dla narodu żydowskiego żyjącego w diasporze w Europie Zachodniej szczególnie niepomyślne. Masowe pogromy Żydów na Zachodzie zmuszały ich do ratowania życia i mienia. Jedynym krajem, który przyjął masy ludności żydowskiej, była monarchia piastowska. Kazimierz Wielki otoczył Żydów szczególną opieką, nadał przywileje, pozwolił na rozwój samorządu, kultywowanie tradycji i bogacenie się. Niedawni prześladowani nomadowie traktowali Polskę jako swoją Ojczyznę. Tu osiedli i zaznawali spokoju. Warstwą społeczną, która także korzystała ze spokoju, opieki prawa i dobrego rządzenia, byli w tym okresie polscy chłopi. Obie te grupy budowały ekonomiczną i społeczną potęgę państwa polskiego. Następne stulecia nie były jednak dla nich tak pomyślne.

Na początku XVI wieku chłopi, jak wspominano, tracili systematycznie wolność ekonomiczną i polityczną. Żydzi natomiast bronili swej pozycji społecznej, często też stawali się ofiarami wojen domowych w XVII wieku, kiedy to ich grabiono i zabijano.