Konferencja naukowa
Włodzimierz Przerwa-Tetmajer. W drodze do niepodległości Polski
7 grudnia 2023 r. w siedzibie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego odbyła się konferencja naukowa pt. Włodzimierz Przerwa-Tetmajer. W drodze do niepodległości Polski. Wydarzeniu towarzyszyło odsłonięcie popiersia Włodzimierza Tetmajera (jedynego takiego w Polsce) w ogrodzie MHPRL. Okazją ku temu jest przypadająca w 2023 r. 100. rocznica śmierci Włodzimierza Przerwy-Tetmajera – działacza politycznego aktywnie zaangażowanego w walkę o niepodległość Polski, krakowskiego artysty malarza, grafika, poety, prozaika, dramaturga, scenografa i publicysty.
Patronat nad wydarzeniem objęła Marszałek Senatu RP Małgorzata Kidawa Błońska. Głównym organizatorami wydarzenia były: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego i Muzeum Niepodległości w Warszawie (jednostki Samorządu Województwa Mazowieckiego) we współpracy z wydawnictwem Green Light Media i Ludowym Towarzystwem Naukowo-Kulturalnym.
Konferencję naukową poprowadził dr Janusz Gmitruk, dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie Podczas konferencji wygłoszono interesujące referaty przybliżające postać i dokonania Włodzimierza Tetmajera. Dr Janusz Gmitruk (MHPRL) – Włodzimierz Tetmajer współtwórca Niepodległej. Dr Tadeusz Skoczek (MN) – Włodzimierz Tetmajer – artysta niepospolity. Dr Kazimierz Baścik – Oddział Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego w Krakowie im. Włodzimierza Tetmajera. Uroczystość zainicjowało odsłonięcie popiersia Włodzimierza Tetmajera w ogrodzie Muzeum.
Otwierając konferencję naukową dr Janusz Gmitruk przywołał cytaty z bardzo ważnej uchwały Senatu RP z dnia 29 listopada 2022 r. o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera.
Senat o Tetmajerze: pełen pasji polityk i patriota
W uchwale czytamy m. in. „W 2023 r. przypada 100. rocznica śmierci znakomitego krakowskiego artysty Włodzimierza Przerwy-Tetmajera (ur. 31 grudnia 1861 r. w Harklowej, zm. 26 grudnia 1923 r. w Krakowie) – malarza, grafika, poety, prozaika, dramaturga, scenografa, publicysty, działacza politycznego aktywnie zaangażowanego w walkę o niepodległość Polski, człowieka o ogromnej odwadze i sile charakteru, wspaniałego męża, ojca i przyjaciela. (…)Trwale wpisał się w dzieje polskiego życia politycznego jako pełen pasji polityk i patriota. Jego program polityczny wywodził się z testamentu duchowego Tadeusza Kościuszki i oparty był na koncepcji równości wszystkich obywateli. Włodzimierz Przerwa-Tetmajer był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego, w 1911 r. z jego ramienia został posłem parlamentu austriackiego. W grudniu 1913 r. w trakcie rozłamu w PSL opowiedział się po stronie orientacji solidarystycznej i niepodległościowej i został współzałożycielem frakcji PSL „Piast”, a następnie prezesem Towarzystwa „Strzelec” w Krakowie. Jako polityk przewodniczył obradom założycielskiego zebrania Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, a po wybuchu wojny został delegowany do Naczelnego Komitetu Narodowego. W 1917 r. na posiedzeniu Koła Polskiego w parlamencie wiedeńskim zgłosił rezolucję żądającą utworzenia państwa polskiego składającego się z ziem trzech zaborów, z dostępem do morza”.
Jednym spośród współtwórców Niepodległości był także Włodzimierz Tetmajer
– Podstawowym czynnikiem warunkującym istnienie i trwanie każdego narodu jest utworzona w procesie dziejowym wspólnota ludzi. Wspólnota ta posiada własny język, kulturę i zazwyczaj terytorium. Jej członkowie połączeni są silnymi związkami emocjonalnymi. Mają łączne wyobrażenia o przeszłości, o przodkach, dawnych wydarzeniach i ich bohaterach, świadomość wspólnych losów, odrębności i niezależności. Grupowa pamięć, wartości i wzory pożądanych zachowań oraz symbole określają swoistą tożsamość. Dzięki zbiorowej pamięci przekazywanej kolejnym pokoleniom tworzy się tradycja wspólnotowa, która jest spoiwem organizmu narodowego.
W 1845 roku poeta Zygmunt Krasiński opublikował Psalm miłości. Wskazując jedyny jaki widział sposób na sukces walki o Polskę, w słowach: „Z szlachtą polską, polski lud” – rozumiał, że ma to być sojusz folwarcznej szlachty z chłopami pańszczyźnianymi. Wydarzenia 1846 roku sprowadziły go na realny grunt – pisał prof. Stanisław Grodziski.
Kiedy po upływie półwiecza te same idee podniósł w swej twórczości i aktywności politycznej Włodzimierz Tetmajer, to nie szlachcic na koniu z szablą wieść miał do boju kosynierów, ale ziemianin, traktujący chłopskich sąsiadów jak równych sobie. Ten jeden z czołowych przedstawicieli Młodej Polski, uznany artysta malarz i grafik, a jednocześnie polityk chciał, aby ci najbiedniejsi z biednych, bez wolności osobistej i politycznej, zepchnięci na margines społeczeństwa chłopi polscy przestali być klasą milczącą, za którą decyzje podejmowali inni.
Przodkowie Włodzimierza Tetmajera – patrioci, powstańcy listopadowi, działający na ziemi nowotarskiej, prócz wrażliwości na krzywdę ludzką przekazali mu w wianie umiłowanie ojczyzny i silnie zakodowaną ideę niepodległości Polski, a także zainteresowanie czynnym uprawianiem polityki.
Wincenty Witos przy innej okoliczności wyraził następującą myśl: „Wielkie idee miały zawsze nie tylko zwolenników, ale także wyznawców, których wiara dochodziła do fanatyzmu, dla których one stawały się treścią i całym życiem”. Tak, jak pisał Witos, było też w przypadku Włodzimierza Tetmajera. Dążenie do wyzwolenia ludu wiejskiego i idea niepodległościowa wybijały się na czoło jego aktywności zarówno artystycznej, jak i politycznej. Wypełniały wszystkie sfery jego życia. W czasach zaborów taka swoista działalność mogła zaistnieć tylko w autonomicznej Galicji i w ruchu ludowym.
Słowa „Polska” i „Niepodległość” 105 lat temu nie schodziły z ust Polaków. O to, jaka ma być przyszła wyzwolona spod zaborów ojczyzna, toczono nieustanne spory. Jedni widzieli ją najjaśniejszą, inni ludową. Wszyscy zaś, którym była droga, byli zgodni co do jednego, iż przede wszystkim musi być Wolna i Odrodzona.
Niepodległość Polski nie przyszła sama. Naród przez dziesiątki lat nosił ją w sercu, w marzeniach, w planach i podejmowanych działaniach. Po wielu klęskach i porażkach, dzięki nabytym doświadczeniom, nauczony rozwagi naród zdecydowany był ją odzyskać, gdy tylko przyjdzie stosowna ku temu historyczna chwila. Nadeszła dopiero po 123 latach zaborów. Wraz ze spodziewaną wojenną klęską zaborców i nadchodzącymi zmianami w Europie po zakończeniu Wielkiej Wojny Polacy wykorzystali swą dziejową szansę. Walcząc zbrojnie, politycznie i dzięki podejmowanym przedsięwzięciom dyplomatycznym odzyskali w 1918 roku niepodległość ojczyzny i utrwalili granice państwa.
Polska niepodległość i II Rzeczypospolita miały wielu współtwórców, o których często się zapomina, nieproporcjonalnie eksponując zasługi jednego – Józefa Piłsudskiego. Głównymi liderami w czasie przełomowych wydarzeń – Ojcami Niepodległości byli także Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, Wojciech Korfanty – których postaci w tym kontekście przypomniano narodowi w roku 2018, podczas obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości. Pamiętać także trzeba, że nie tylko oni wywalczyli niepodległość. W walkę włączyły się czynnie na różnych odcinkach i ostatecznie współtworzyły nowe państwo polskie i jego granice liczne rzesze narodu.
Jednym spośród współtwórców Niepodległości był także Włodzimierz Tetmajer. Na miano to z pewnością zasłużył jako wielki polski patriota, polityk i parlamentarzysta. To właśnie on jako pierwszy po wielu latach rozbiorów, w 1917 roku odważył się publicznie postawić żądanie niepodległości Polski z obligatoryjnym dostępem do morza. Ta historyczna postać nie została jednak zapamiętana z tego powodu. W zbiorowej pamięci utrwalony jest głównie jako „chłopoman” – „Najbarwniejsza postać małopolskiej epoki” – podkreślił w swoim wystąpieniu dr Janusz Gmitruk.
„…jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległości zjednoczonej Polski z dostępem do morza…”
Dr Kazimierz Baścik przypomniał, iż 16 maja 1917 roku na zebraniu Koła Polskiego w austriackiej Radzie Państwa w Wiedniu poseł Włodzimierz Tetmajer z PSL „Piast” zgłosił rezolucję, odważnie stawiającą oczekiwania narodu polskiego: „Polskie Koło stwierdza, że jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległości zjednoczonej Polski z dostępem do morza i uznaje się solidarnym z tym dążeniem”. Była to rezolucja o ogromnym znaczeniu. W stosunku do aktu z dnia 5 listopada 1916 roku, tworzącego niesuwerenne Królestwo Polskie z części zaboru rosyjskiego, był to radykalny krok naprzód! Zawarto w niej żądanie odbudowy Polski niepodległej, suwerennej z dostępem do Morza Bałtyckiego, złożonej z trzech zaborów: austriackiego, rosyjskiego i niemieckiego.
W kontekście upamiętnienia Tetmajera warto zauważyć iż, Fundacja Karola Eugeniusza Lewakowskiego ustanowiła nagrodę im. Włodzimierza Tetmajera za wybitne osiągnięcia w zakresie upowszechnienia i ochrony dziedzictwa kulturalnego wsi polskiej. M.in. Janusz Gmitruk został laureatem narody w 2002 roku. W dniu 19 października 1992 roku powołany został Oddział Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego w Krakowie. Miało to uroczysty charakter i połączone było z konferencją naukową. Szczególnie uroczysty charakter miały także obchody 25-lecia Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego. Oddziały LTNK w Krakowie im. Włodzimierza Tetmajera zorganizował 22 maja 2017 roku w Sali Obrad Rady Miasta konferencję pt. „Początek drogi do niepodległości Polski” – Kraków, 28 maja 1917”. Odbyła się z inicjatywy prezydenta Miasta Jacka Majchrowskiego, prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego Władysława Kosiniaka – Kamysza, kierownika Oddziału LTNK w Krakowie im. Włodzimierza Tetmajera prof. dr. hab. Stanisława Palki. Patronował nad tym przedsięwzięciem Zarząd Główny LTNK kierowany przez dr. Janusza Gmitruka. Referaty o Włodzimierzu Tetmajerze wygłosili prof. dr hab. Stanisław Palka, prof. dr hab. Mariusz Wołoś, prof. dr hab. Franciszek Ziejka i dr Stanisław Dziedzic.
Pochłonęły go artystyczne zainteresowania
Dr Tadeusz Skoczek przypomniał, iż Włodzimierz Tetmajer, gdziekolwiek się pojawił, w jakimkolwiek bywał otoczeniu, rychło stawał się duszą towarzystwa, imponował ogładą i obyciem, znajomością świata i kilku języków, zaskakiwał niebywałą elokwencją. Zarówno w chwilach pomyślności i frasunku, niedostatku czy klęsk, umiał każdorazowo wykrzesać nutę optymizmu, cieszyć się osiągnięciami, skutecznie zabiegać o odwrócenie przygnębienia, lekceważyć złe nastroje. W Krakowie ten bywalec salonów, najchętniej odwiedzał dom Ignacego Maciejowskiego „Sewera” przy ul. Batorego, który w czasach Młodej Polski był ważnym ośrodkiem życia artystycznego i kulturalnego w mieście. Dom „Sewera” – znanego pisarza, dziennikarza, powstańca z 1863 r. wreszcie polityka, gromadził wiele znakomitości życia publicznego i artystycznego Krakowa, m.in. Adama Asnyka, Stanisława Wyspiańskiego, Tadeusza Micińskiego, Jacka Malczewskiego, Władysława Stanisława Reymonta, Władysława Orkana, Leona Wyczółkowskiego. Włodzimierz Tetmajer często bywał u zawsze mu życzliwych „Sewerów”.
Wbrew intencjom ojca, by jego pierworodny syn został wziętym prawnikiem, Włodzimierz od wczesnych lat interesował się literaturą i kulturą antyczną, podjął w 1881 roku studia z zakresu filologii klasycznej i filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim, których ostatecznie nie ukończył, bo pochłonęły go inne, artystyczne zainteresowania. Zawsze jednak wspominał będzie swoich uniwersyteckich mistrzów, którym wiele zawdzięczał w ukształtowaniu jego obywatelskiej i intelektualnej tożsamości – m.in. Kazimierza Morawskiego, Józefa Szujskiego, Stanisława Tarnowskiego czy Michała Bobrzyńskiego. Na UJ studiował z przerwami do 1884 roku. Poświęcił się bez reszty malarstwu. Najpierw, w okresie marzec – lipiec 1882 uczył się malarstwa w Kunstgewerbeschule w Wiedniu, później, w latach 1883 – 1886 – w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie ukończył oddział malarstwa. Choć krakowska szkoła, kierowana przez Jana Matejkę, nie posiadała jeszcze statusu akademii, ten nadał jej Wiedeń dopiero w 1900 roku, kształciła na wysokim poziomie, skupiała też zespół nauczycieli wysokiej klasy. Włodzimierz Tetmajer, który jeszcze przed studiami monachijskimi zyskał słowa uznania ze strony Jana Matejki, m.in. za obraz „Święcone” (obraz ten był eksponowany w Paryżu na prestiżowej wystawie, gdzie nagrodzony został srebrnym medalem), po powrocie do Krakowa w 1889 roku, uczęszczał na studia, które ukończył w 1895 roku.
Lata 1890 – 1900 były w malarstwie Włodzimierza Tetmajera czasem szczególnej aktywności, głównie w zakresie malarstwa sztalugowego. Dominowało w tej sferze malarstwo o tematyce ludowej i patriotycznej (m.in. Rodzina włościańska, Wesele, Pokątny pisarz, Kolędnicy, Czajki, Przed izbą, Błogosławieństwo przed ślubem, Noc świętojańska, Święcone na wsi, Żeńcy, Racławice). W 1892 r. grono profesorskie krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przyznało Tetmajerowi złoty medal. Otrzymał także roczne stypendium do Włoch. Rosnącemu rozgłosowi i uznaniu, które towarzyszyło artyście, dobrze służyły coraz liczniejsze wystawy jego obrazów, w tym także poza Krakowem, a także zakupy jego dzieł. W 1893 roku Włodzimierz Tetmajer uczestniczył w wielkim i znaczącym przedsięwzięciu artystycznym: tworzeniu Panoramy Racławickiej. Była to inicjatywa Jana Styki, a w sensie ogólnej koncepcji malarskiej – Wojciecha Kossaka. Siedmiu artystów w imponującym tempie, w okresie 9 miesięcy stworzyło dzieło monumentalne, o wymiarach 114 m długości i 15 m. wysokości. Została ona udostępniona do zwiedzania 5 czerwca 1894 r. we Lwowie, podczas Powszechnej Wystawy Krajowej – podkreślił dr Tadeusz Skoczek.