Konferencja naukowa i wystawa
Bataliony Chłopskie – Przez Walkę do Zwycięstwa
9 października 2023 r. w siedzibie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego (aleja Wilanowska 204 w Warszawie) odbyła się konferencja naukowa zorganizowana w 83 rocznicę powstania BCh pt.: „Bataliony Chłopskie – Przez Walkę do Zwycięstwa”. Otwarto również wystawę tematyczną. Wcześniej, delegacja uczestników konferencji przybyła pod pomnik Batalionów Chłopskich i Ludowego Związku Kobiet w Warszawie u zbiegu ulicy Czerniakowskiej i alei Polski Walczącej, by oddać hołd bohaterskiej formacji wojskowej i złożyć kwiaty.
Konferencję naukową poprowadził dr Janusz Gmitruk, dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie. Samorząd Województwa Mazowieckiego był partnerem wydarzenia. Organizatorami wydarzenia było Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Stowarzyszenie Róża, wydawnictwo Green Light Media, JJ PROMOTION oraz miesięcznik „Zielony Sztandar”.
Prelegenci uczestniczący w konferencji wygłosili szereg interesujących referatów. Robert Matejuk – redaktor naczelny „Zielonego Sztandaru” – Bataliony Chłopskie na łamach „Zielonego Sztandaru”; dr Janusz Gmitruk – Bataliony Chłopskie – armia Polskiego Państwa Podziemnego; prof. Romuald Turkowski – W kraju i na emigracji. Relacje między Rządem RP na emigracji a SL „Roch” i BCh; dr Mateusz Ratyński – Zwycięskie Powstanie Zamojskie – symbol walki zbrojnej BCh; mgr Zenon Kaczyński – Prasa konspiracyjna BCh w walce z okupantem.
Bataliony Chłopskie – fenomenem na skalę europejską
Robert Matejuk – redaktor naczelny „Zielonego Sztandaru” przekazał uczestnikom spotkania pozdrowienia i życzenia owocnej konferencji naukowej od płk inż. Zbigniewa Zaborowskiego prezesa Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich. Ocenił, że tematyka związana z BCh jest mocno akcentowana na stronicach miesięcznika, zarówno w relacjach jak i Zeszytach Historycznych zamieszczanych periodyku. Szczególną okazją do promowania Batalionów Chłopskich i ich legendarnego przywódcy generała Franciszka Kamińskiego jest rocznica powstania BCh – czyli 8 października oraz data wybuchu Powstania Zamojskiego w grudniu. Redaktor naczelny poinformował, że w 2020 r. obchodziliśmy 80. rocznicę powstania BCh, co gazeta w sposób szczególny uhonorowała. Na jej łamach ukazały się takie Zeszyty Historyczne jak: Chłopscy bohaterowie Powstania Zamojskiego; Bataliony Chłopskie – Armia Chłopska Polskiego Państwa Podziemnego; Armia chłopska – w 80. rocznicę powołania Batalionów Chłopskich; Generał Franciszek Kamiński – wiciarz, ludowiec, chłopski generał. Ponadto wydawnictwo Green Light Media wspólnie ze swoimi partnerami wydało publikacje książkowe: Chłopska Armia – w 80. Rocznicę powstania Batalionów Chłopskich; Na rozkaz sumienia. Komendant Główny BCh Franciszek Kamiński; Bataliony Chłopskie – wieś i chłopi w Polskim Państwie Podziemny. Redaktor przypomniał również, że szereg materiałów poświęconych BCh znajduje się w monumentalnej pozycji dr Janusza Gmitruka: „Szkice o ludziach i wydarzeniach. Zeszyty Historyczne Zielonego Sztandaru”.
– Swoistym jednak fenomenem, niemającym podobnego odpowiednika w okupowanej Europie, były powołane przez ludowców w 1940 r. Bataliony Chłopskie – podkreślił dr Janusz Gmitruk. – Utworzenie własnej siły zbrojnej było bez wątpienia wielkim osiągnięciem myśli politycznej i zdolności organizacyjnych konspiracyjnego ruchu ludowego, a ukształtowana przezeń struktura wojskowa okazała się jedną z najbardziej trwałych i rozwijających się dynamicznie organizacji ruchu oporu.
8 października 1940 r. Franciszek Kamiński został zaprzysiężony na komendanta głównego tej chłopskiej armii, nazwanej początkowo Strażą Chłopską (Chłostrą), przemianowanej później na Bataliony Chłopskie. Utworzenie BCh umocniło pozycję ruchu ludowego wśród polskich ugrupowań konspiracyjnych oraz stwarzało nadzieję na odegranie przez ludowców poważnej roli w okresie wyzwalania kraju i odbudowy życia państwowego.
Rozbudowa Batalionów Chłopskich – organizacji wojskowej o jednolitej strukturze klasowej i demokratycznym charakterze – postępowała niezwykle dynamicznie. Była to pod względem wielkości druga – po Armii Krajowej – siła zbrojna podziemia.
Najlepiej pod względem organizacyjnym BCh działały na terenach Generalnego Gubernatorstwa, zwłaszcza na Lubelszczyźnie, Kielecczyźnie i w Małopolsce. Tam zorganizowano większość Oddziałów Specjalnych i partyzanckich. W Lubelskiem i Krakowskiem co szósty właściciel gospodarstwa – chłop działał w szeregach tej organizacji. Żaden z innych nurtów podziemia nie zdobył takich wpływów w środowisku wiejskim, jak ludowcy.
Organizacjami konspiracyjnego ruchu ludowego na wsi były także istniejące od 1941 r. – Związek Pracy Ludowej „Orka” i Ludowy Związek Kobiet, liczący ok. 20 tys. członkiń. Z jego szeregów rekrutowały się sanitariuszki Zielonego Krzyża, niosące pomoc żołnierzom BCh oraz prześladowanym przez okupanta.
Ruch ludowy, a zwłaszcza Bataliony Chłopskie, wniósł ogromny wkład w zakresie pomocy i opieki społecznej i samopomocy. W warunkach groźby zagłady biologicznej społeczeństwa polskiego ludowcy pomagali wszystkim zagrożonym przez okupanta – wysiedlonym z ziem włączonych do Rzeszy i z Zamojszczyzny, inteligencji, mieszkańcom Warszawy wypędzonym z miasta po upadku powstania, jeńcom prawie wszystkich narodowości oraz Żydom.
W pomocy Żydom udział brał konspiracyjny ruch ludowy, działacze Stronnictwa Ludowego „Roch”, żołnierze Batalionów Chłopskich i członkinie Ludowego Związku Kobiet. Dzięki postawie i działaniom ludowców oraz pomocy, jakiej udzieliło Żydom środowisko wiejskie ocalenie zawdzięcza kilkadziesiąt tysięcy osób.
W roku 1944 na terenie 166 powiatów w walce z okupantem w uczestniczyło ponad 157 tysięcy żołnierzy Batalionów Chłopskich, 70 oddziałów partyzanckich i około 400 Oddziałów Specjalnych BCh, które przeprowadziły kilka tysięcy akcji, w tym 830 bitew i potyczek. Bataliony Chłopskie były pierwszą organizacją zbrojną, która na przełomie lat 1942 i 1943 wystąpiła w obronie wysiedlanej ludności Zamojszczyzny. Chwalebny czyn zbrojny BCh rozpoczęły słynne bitwy – 30 grudnia 1942 r. pod Wojdą i 1-2 lutego 1943 r. pod Zaborecznem i Różą – ocenił dr Janusz Gmitruk.
Ruch ludowy był współtwórcą i jednym z głównych członów Polskiego Państwa Podziemnego
– Poniesiona przez Polskę klęska w kampanii wrześniowej roku 1939 rozpoczęła jeden z najbardziej trudnych okresów w dziejach polskiego ruchu ludowego. Jego działalność i walka w czasie okupacji w latach 1939-1945 prowadzona była w warunkach eksterminacji – wręcz totalnego zagrożenia biologicznego całego narodu polskiego. Polityka okupantów hitlerowskiego i sowieckiego na ziemiach polskich nie ograniczała się bowiem tylko do utrzymania zdobyczy terytorialnych czy wzmożonej eksploatacji gospodarczej, ale zawierała w sobie długofalowe działania zmierzające do wyniszczenia, unicestwienia narodu polskiego.
Ruch ludowy był współtwórcą i jednym z głównych członów Polskiego Państwa Podziemnego. Od samego początku ludowcy zdobyli duże wpływy w emigracyjnym rządzie polskim we Francji, a następnie w Wielkiej Brytanii, podobnie jak i w jego delegaturach w okupywanym kraju. Świadectwem znaczenia ruchu ludowego było powierzenie teki premiera emigracyjnego rządu polskiego w Londynie – po tragicznej śmierci generała Władysława Sikorskiego – Stanisławowi Mikołajczykowi oraz objęcie funkcji Delegata Rządu na Kraj – także przez ludowca – prof. Jana Piekałkiewicza.
Mikołajczyk był jednym z najaktywniejszych polityków polskiej emigracji we Francji, a następnie w Londynie. Po tragicznej śmierci generała Władysława Sikorskiego 4 lipca 1943 roku wysunął się na czoło obozu londyńskiego. 14 lipca 1943 r. został premierem Rządu RP. W latach II wojny światowej w ruchu ludowym urósł do rangi największego po Wincentym Witosie przywódcy. Jego autorytet w kraju był niekwestionowany.
Już w pierwszych miesiącach okupacji działacze ruchu ludowego przystąpili do organizowania własnych struktur konspiracyjnych. 27 lutego 1940 r. powołano do życia Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego, które miało kierować działalnością podziemnej organizacji chłopskiej występującej pod kryptonimem „Roch”.
W skład konspiracyjnego ruchu ludowego poza ludowcami związanymi przed wojną z SL weszli wiciarze, działacze przedwojennego ZMW RP, którzy na czas okupacji hitlerowskiej zrezygnowali z tworzenia odrębnych struktur organizacyjnych, a także niektórzy członkowie Centralnego Związku Młodej Wsi „Siew”.
Wysiłek organizacyjny ludowców był imponujący. Pod koniec okupacji konspiracyjne struktury SL „Roch” objęły 10 województw, 150 powiatów 1000 gmin i przeszło 8 tys. gromad. W samych kierownictwach różnych szczebli prowadziło działalność około 50 tysięcy ludowców. SL „Roch” było najliczniejszą i najbardziej rozbudowaną partią podziemia politycznego. O jego sile decydowało również masowe poparcie udzielane mu przez mieszkańców wsi – podkreślił prof. Romuald Turkowski.
Bitwy pod Wojdą, Zaborecznem i Różą były pierwszymi na taką skalę w okupowanej Europie
– Koncepcja BCh walki z okupantem była realistyczna: nie formułując celów na wyrost, starała się dostosować formy walki do specyfiki życia w środowisku wiejskim i tak prowadzić działania, by jak najmniej narażać ludność na barbarzyńskie represje okupanta. Główną osią walki BCh było przeciwdziałanie eksterminacji biologicznej oraz eksploatacji gospodarczej wsi. Taki też cel miała również walka BCh w obronie Zamojszczyzny. Bitwy pod Wojdą, Zaborecznem i Różą były pierwszymi na taką skalę wystąpieniami zbrojnymi chłopskiego ruchu oporu nie tylko w Polsce, ale i w okupowanej Europie, w których chłopi-żołnierze w regularnych otwartych bitwach bronili rodzinnej ziemi i podstaw egzystencji narodu.
Czyn zbrojny BCh na Zamojszczyźnie pokrzyżował niemieckie plany kolonizacji ziem wschodnich i bronił polskiego staniu posiadania. Zrodzona tu idea zbrojnego oporu została przyjęta przez całą bojową organizację konspiracyjnego ruchu ludowego jako najskuteczniejsza forma samoobrony narodu przed biologiczną zagładą.
Szczególny rozwój działań dywersyjno-bojowych BCh przypadał na okres od połowy 1943 r. Wówczas to Oddziały Specjalne i partyzanckie prowadziły na szeroką skalę różnego typu akcje, broniąc mieszkańców wsi przed eksploatacją i terrorem okupanta. Obiektem ataku oddziałów BCh były urzędy gminne i instytucje gospodarcze, najczęściej mleczarnie, gorzelnie i zlewnie mleka. W końcowym okresie wojny front walki rozszerzono również na transport, niszcząc głównie linie kolejowe. Apogeum działalności bojowej BCh przypadł na okres wyzwalania ziem polskich. W tym okresie w ramach operacji „Burza” oddziały chłopskie stoczyły najwięcej walk i potyczek partyzanckich, często wspólnie z AK. W okresie okupacji formacje BCh przeprowadziły ok. 6 tys. różnorodnych akcji bojowych, co stanowiło piątą część wszystkich działań antyniemieckich przeprowadzonych na ziemiach polskich, stawiając BCh w czołówce organizacji zbrojnych polskiego ruchu oporu – poinformował dr Mateusz Ratyński.
– Ludowcy prowadzili szeroką tajną działalność wydawniczą. W latach okupacji SL „Roch” wydawał ponad 100 różnego rodzaju periodyków, spośród których najbardziej znane były wydawnictwa centralne: „Ku zwycięstwu”, „Przez walkę do zwycięstwa”, „Przebudowa” i in. Znaczne zasługi działacze ludowi mieli także w organizowaniu tajnego nauczania. Z ich wsparcia korzystało kilkaset kompletów uczniowskich na poziomie szkoły podstawowej i średniej. Organem prasowym Komendy Głównej BCh był konspiracyjny miesięcznik „Żywią i Bronią”.
Żołnierzami Batalionów Chłopskich były nierzadko całe rodziny, trzy pokolenia – dzieci, rodzice i dziadkowie. Wiejskie kobiety i dziewczęta zrzeszone w tajnych komórkach współdziałającego z Batalionami Chłopskimi Ludowego Związku Kobiet, pełniły odpowiedzialne funkcje łączniczek, sanitariuszek i kolporterek podziemnej prasy.
Programowo-informacyjnym organem prasowym Ludowego Związku Kobiet był miesięcznik „Żywia” drukowany w Warszawie od lipca 1942 roku do lipca 1944 roku jego redaktorem była Weronika Tropaczyńska-Ogarkowa. Od końca 1942 roku do pisma dołączany był dodatek dla dzieci pt. „Biedronka”, jedyne tego rodzaju wydawnictwo w okupowanych krajach Europy. Własny organ prasowy pt. „Wiadomości Kobiece” wydawało też kierownictwo LZK w okręgu krakowskim – zaznaczył w swoim wystąpieniu Zenon Kaczyński z MHPRL.