Konferencja naukowa i wystawa
Władysław Stanisław Reymont – pierwszy Noblista Niepodległej Polski, mazowszanin i obywatel świata
29 września 2023 r. w siedzibie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego (aleja Wilanowska 204 w Warszawie) odbyła się konferencja naukowa pt.: Władysław Stanisław Reymont – pierwszy Noblista Niepodległej Polski, mazowszanin i obywatel świata. Przesłania obywatelskie i nowoczesny patriotyzm w działaniach i twórczości Reymonta. Otwarto również wystawę poświęconą Reymontowi i zapowiedziano rychłe ukazanie się publikacji książkowej, której partnerem wydania są Koleje Mazowieckie.
Konferencję naukową poprowadził dr Janusz Gmitruk, dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie. Patronat Honorowy nad uroczystościami objął Adam Struzik Marszałek Województwa Mazowieckiego. Samorząd Województwa Mazowieckiego jest również partnerem wydarzenia. Organizatorami wydarzenia są wydawnictwo Green Light Media, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Koleje Mazowieckie – partner wydania publikacji, JJ PROMOTION oraz miesięcznik „Zielony Sztandar”.
Podczas konferencji wygłoszono szereg interesujących referatów. Dr Janusz Gmitruk, dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego – Władysław Stanisław Reymont – noblista, mazowszanin i obywatel świata. Tomasz Jagodziński z-ca dyrektora Muzeum Niepodległości – Tradycje niepodległościowe w twórczości i działalności Reymonta. Dr Mateusz Ratyński, MHPRL – Związki Władysława Stanisława Reymonta z ruchem ludowym na Mazowszu. Stanisław Jekiełek, prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy im. Stanisława Władysława Reymonta – Przesłania obywatelskie i nowoczesny patriotyzm w działaniach i twórczości Reymonta.
Ten wybitny polski powieściopisarz i nowelista urodził się 7 maja 1867 roku we wsi Kobiele Wielkie. Wywodził się z rodziny o pięknych patriotycznych tradycjach, z rodziny uczestników powstania styczniowego. Jego matka – Anna z Kupczyńskich była kurierem powstańczym, wuj zaś dowódcą oddziału partyzanckiego, za co zesłany został na Syberię.
Dla Mazowsza szczególnie istotne są jego związki z Ziemią Mazowiecką, która go kształtowała, wpływała na jego twórczość i rozwój talentu. Stąd jeszcze bardziej cieszy fakt, iż Komisja Oscarowa zadecydowała, że film „Chłopi” w reż. DK Welchman i Hugh Welchmana jest polskim kandydatem do Oscara w kategorii Najlepszy Film Zagraniczny.
W 1880 roku jako trzynastoletni chłopiec zamieszkał u rodziny w Warszawie. Kończył klasy Warszawskiej Szkoły Niedzielno-Rzemieślniczej. W 1888 roku podjął pracę – jako starszy robotnik na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W grudniu 1893 r. podjął decyzję o przeniesieniu się do Warszawy – mija 130 lat od kiedy Reymont został mazowszaninem. Tu, wiążąc się ze środowiskiem artystycznym stolicy, zajął się już wyłącznie twórczością literacką, a opowiadania Reymonta, głównie o tematyce wiejskiej i teatralnej, zaczęły pojawiać się w czasopismach warszawskich. Zmarł w Warszawie 5 grudnia 1925 roku i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim, zapoczątkowując Aleję Zasłużonych. Urna z sercem Reymonta wmurowana została w kościele Świętego Krzyża w Warszawie.
Powieść „Chłopi” ukazywała się w odcinkach na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” (Jesień 1902, Zima 1903, Wiosna 1905-1906, Lato 1908). Ten cykl powieściowy, w dialogach napisany gwarą, autor zlokalizował w autentycznej wsi Lipce, które Reymont poznał jeszcze w czasach swej pracy na kolei. Akcja epopei toczy się według cyklu przyrody i ukazuje życie wiejskiej społeczności. Powieść zawiera bogactwo polskich realiów i opisów chłopskiej obyczajowości. Zawiera także wiele wartości uniwersalnych. Mówi o szacunku dla ziemi, o związku z nią chłopów i dostojności ich pracy.
Ukazanie się powieści Władysława Reymonta pt. „Chłopi” (pisanej w latach 1901–1908, a opublikowanej w formie książkowej w latach 1904–1909) było wydarzeniem niezwykłym. Nikt dotąd w formie literackiej nie przedstawił tak autentycznie, barwnie i wnikliwie polskiej wsi. Dzieło Reymonta czytane było przez polityków wszystkich ówczesnych partii.
Krytyka przyjęła tę powieść Reymonta na ogół z wysokim uznaniem. Lorentowicz oceniał wówczas: „Literaturze polskiej przybyło bardzo niepospolite dzieło, mające wszelkie znamiona epopei nowoczesnej”. Był to poważny sukces artystyczny Reymonta. Jego pisarstwo w 1909 r. wyróżniono. Nagrodą im. Lewentala, uznając go w powszechnej opinii za najwybitniejszego obok Stefana Żeromskiego przedstawiciela prozy młodopolskiej.
Zbliżenie między Reymontem i Witosem nastąpiło w roku 1924, kiedy to znakomity pisarz zadeklarował chęć wstąpienia w szeregi PSL „Piast”, a jednocześnie jego nazwisko pojawiło się wśród kandydatów do literackiej nagrody Nobla. Wincenty Witos osobiście zaangażował się w zabiegi o wzmocnienie kandydatury Reymonta. Usilne starania w tym względzie czyniło PSL „Piast” i sympatycy tego stronnictwa, próbując zneutralizować Reymontowską opozycję, tłumacząc to polską racją stanu. Wstrzymywano się także z oficjalnym przyjęciem Reymonta w poczet członków stronnictwa, aby nie wpływać na werdykt Akademii Szwedzkiej. Witos wychodził bowiem z założenia, że ujawnienie tego może spowodować atak na pisarza ze strony nieprzychylnych „Piastowi” środowisk politycznych. Werdykt Akademii Szwedzkiej z grudnia 1924 roku został przyjęty z entuzjazmem przez społeczeństwo polskie. Szczególnie dumni z tego wyróżnienia byli działacze PSL „Piast”, czemu dali wyraz w prasie stronnictwa i w licznych telegramach z gratulacjami do laureata.
Legitymację członkowską honorowego członka PSL „Piast” uroczyście wręczono Reymontowi w Kołaczkowie w czerwcu 1925 roku. Z całej Polski do Kołaczkowa przyjeżdżały liczne delegacje, by oddać hołd pisarzowi. We władzach PSL zrodziła się myśl, aby zorganizować ogólnopolskie uroczystości, aby całe społeczeństwo miało okazję do wyrażenia wielkiemu pisarzowi swego hołdu.
Na czele głównego komitetu uroczystości stanął Wincenty Witos. Komitetem wykonawczym kierował były premier, inżynier Leopold Skulski. Wydano specjalną odezwę uzasadniającą przeprowadzenie uroczystości oraz apelującą o jak najliczniejszy udział w nich społeczeństwa. Terenowe komitety obchodów powołano między innymi w Kielcach, Poznaniu, Łodzi, Lwowie. W przygotowanie uroczystości mocno zaangażowało się środowisko kolejarzy, do którego niegdyś należał sam Reymont.
15 sierpnia 1925 r. do Wierzchosławic – rodzinnej wsi Wincentego Witosa, które wybrano na miejsce uroczystości, przybyło wiele tysięcy delegacji z całego kraju. Wierzchosławickie uroczystości przeszły wszelkie oczekiwania gospodarzy. Było to prawdziwe święto polskiej wsi, radosne i barwne. Wśród wielu wygłoszonych przemówień Wincenty Witos powiedział o Reymoncie:
„Ona [sprawiedliwość] też zrządziła zapewne, że w czasie, gdy w Polsce zaczęła świtać wolność państwowa i narodowa -gdy zanosiło się na to, że chłopi mieli zrzucić z siebie resztki krępujących ich kajdan niewoli politycznej i społecznej i stać się równymi wszystkim Polski odrodzonej obywatelami – znalazł się człowiek, który głęboko odczuł i pojął życie chłopa, który obwieścił światu całemu, że on jest, że on żyje i żyć będzie. Tym człowiekiem jest ten, którego imię dziś na ustach wszystkich, jest nim Władysław Reymont […] Polska posiada wielu sławnych powieściopisarzy, historyków, poetów, którzy opiewali bohaterskie czyny ludzi niemal jednej, bo szlacheckiej, warstwy rządzącej długie wieki Polską. Mimo licznych i szlachetnych porywów jednostek Polska nie zdobyła się na to, by chłopa zrobić obywatelem i jako taki nie znalazł on należnego mu miejsca u pisarzy ani u poetów […] Liczba, pracowitość, wytrwałość i zdrowie stworzyły ze stanu chłopskiego tę silną podstawę, bez której się państwo pomyśleć nie da. W chłopie żyje i odradza się naród, z niego czerpie swą siłę państwo, on jest czynnikiem porządku i spokoju. Najwięcej daje i najmniej wymaga. Bez niego nie ma i nie może być zdrowego narodu i silnego państwa. Mimo wiekowego zapomnienia i zaniedbania, mimo ucisku i niewoli, wszedł on do odrodzonej Polski, jako czynnik państwowotwórczy, służy jej jako żołnierz i jako obywatel. Obca dla niego jest wszelka akcja rozkładowa – słowem jest najpewniejszą, najzdrowszą podwaliną państwa. Takich wartości nie wolno chować pod korzec, one powinny i muszą być odpowiednio ocenione i zużytkowane”.
Podczas uroczystości w Wierzchosławicach Władysław Reymont był osobiście przyjmowany przez Wincentego Witosa w jego gospodarstwie. Dla Reymonta wierzchosławickie uroczystości były osobistym, dotąd nie spotkanym doznaniem, były największym wyróżnieniem, jakie mógł uzyskać od tych, którym dał swoją powieść uhonorowaną nagrodą Nobla. Polscy chłopi zaś czuli się dumni zarówno z Reymonta, jak i z tego, że tę wspaniałą uroczystość zorganizował inny wybitny człowiek – Witos.
Reymont jest jednym z najpoczytniejszych klasyków powieści polskiej. Jego utwory były wielokrotnie wznawiane w wielotysięcznych nakładach, również ich tłumaczenia za granicą. Popularność pisarza umocniły w latach siedemdziesiątych serial telewizyjny i film pełnometrażowy – Chłopi w reżyserii Jana Rybkowskiego oraz ekranizacja Ziemi obiecanej wyreżyserowana przez Andrzeja Wajdę. Oba filmy we wspaniałej obsadzie aktorskiej. Imię Władysława Reymonta nadano ulicom w wielu polskich miastach oraz wielu szkołom w całej Polsce.