Konferencja naukowa – wystawa – publikacja

Czas Witosa. Rząd Obrony Narodowej 1920 r.

18 lipca 2023 roku w siedzibie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego (aleja Wilanowska 204 w Warszawie) odbyła się konferencja naukowa pt. „Czas Witosa. Rząd Obrony Narodowej 1920 r.” połączona z otwarciem wystawy i premierą publikacji pod tym samym tytułem. Organizatorzy nawiązali do daty 24 lipca 1920 r., kiedy to został powołany Rząd Obrony Narodowej Wincentego Witosa, jeden z najdłużej sprawujących władzę gabinetów II RP. Historycy oceniają, że rząd ten ocalił Polskę od zagłady, którą gotowali jej bolszewicy.

Konferencję naukową poprowadził dr Janusz Gmitruk, dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie. Patronat Honorowy nad uroczystościami objął Adam Struzik Marszałek Województwa Mazowieckiego. Samorząd Województwa Mazowieckiego jest również partnerem wydarzenia. Organizatorami wydarzenia są Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Muzeum Niepodległości w Warszawie, wydawnictwo Green Light Media i miesięcznik „Zielony Sztandar”.

Podczas konferencji wygłoszono szereg interesujących referatów. Dr Janusz Gmitruk (dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego) – Rola dziejowa Wincentego Witosa. Dr Tadeusz Skoczek (dyrektor Muzeum Niepodległości) – Muzeum Bitwy Warszawskiej w Radzyminie. Bilans dokonań Rządu Obrony Narodowej Wincentego Witosa. Józef Szczepańczyk (b. Marszałek Województwa Świętokrzyskiego) – Wincenty Witos uniewinniony. PSL wygrało. Historia działań PSL, które przyczyniły się do sukcesu po 90 latach od procesu brzeskiego. Robert Matejuk redaktor naczelny „Zielonego Sztandaru” – Wincenty Witos w wydawnictwie premierowym „Czas Witosa. Rząd Obrony Narodowej 1920 r.” i w Zeszytach Historycznych „Zielonego Sztandaru”. Dr Mateusz Ratyński (kierownik Działu Naukowo-Badawczego Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego) – Publicystyka, przemówienia, wspomnienia Wincentego Witosa, jako źródło poznania dziejów wsi i ruchu ludowego w II RP.

Przypomnieć zasługi Rządu Obrony Narodowej

Zbigniew Czaplicki – pełnomocnik Zarządu Województwa ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych w imieniu marszałka Mazowsza Adam Struzika pogratulował  organizatorom podjęcia cennej inicjatywy i życzył zebranym owocnego w niej uczestnictwa. We wstępie publikacji pt. „Czas Witosa. Rząd Obrony Narodowej 1920 r.” marszałek Adam Struzik napisał: „Wincenty Witos zapisał się złotymi zgłoskami w historii naszej ojczyzny jako współtwórca i trzykrotny premier niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej. Jeden z najwybitniejszych mężów stanu, legendarny i największy przywódca ruchu ludowego. Wspominamy go jako premiera, który w 1920 r., w bardzo trudnej sytuacji, zatrzymał sowiecką nawałę.

24 lipca 1920 r. został powołany Rząd Obrony Narodowej Wincentego Witosa – jeden z najdłużej sprawujących władzę gabinetów II RP. Historycy oceniają, że ten rząd ocalił Polskę od zagłady, którą gotowali jej bolszewicy, i powstrzymał ich zwycięski marsz na zachód. To właśnie Witos swoją Odezwą do włościan skłonił do wyrzeczeń i ofiar chłopów, którzy stanowili rdzeń narodu i polskiej armii. Po zwycięstwie Witos stał się symbolem „czynu chłopskiego”.

Warto zaznaczyć, że decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej rozegrała się na terenach Mazowsza. Jak trafnie oceniają badacze dziejów Bitwa Warszawska została uznana za 18. najważniejszą bitwę w dziejach świata. Uchodzi za symbol odrodzenia państwa polskiego po ponad stu latach rozbiorów. To również zbiorowe zwycięstwo całego zjednoczonego i solidarnego narodu polskiego, który został zmobilizowany do walki przez Wincentego Witosa.

Jak ocenia historyk dr Janusz Gmitruk, gdyby Bitwa Warszawska została przegrana przez Polaków, mogłoby to poskutkować ponowną utratą niepodległości i przekształceniem Polski w republikę bolszewicką. Klęska Polski otworzyłaby drogę bolszewikom na zachód. Zrewolucjonizowana niemiecka klasa robotnicza z utęsknieniem czekała wówczas na wsparcie bolszewików. Państwa Europy Zachodniej wykrwawione I wojną światową, w której zginęło 10 milionów ludzi, a tyle samo zmarło podczas pandemii grypy hiszpanki, zdemobilizowały swoje armie. W tej sytuacji mogłyby nie wytrzymać nawały dwóch rewolucji, a wówczas Europa znalazłaby się w rękach komunistów.

Wincenty Witos był największym w tamtych czasach bohaterem państwa i osobą zasłużoną dla Polski. Doświadczył jednak ogromnej niesprawiedliwości i goryczy ze strony antydemokratycznych władz sanacyjnych. Stał się ofiarą puczu wojskowego w 1926 r., więźniem w twierdzy w Brześciu nad Bugiem, został skazany wyrokiem sądu sanacyjnego na pobyt w więzieniu, później zaś był emigrantem politycznym. Sprawiedliwości stało się zadość, gdy 25 maja br. Sąd Najwyższy po 90 latach, dzięki staraniom ludowców, uniewinnił Wincentego Witosa oraz dziewięciu dawnych demokratycznych liderów politycznych skazanych w tzw. procesie brzeskim. Rzeczpospolita Polska zmazała hańbę sądu brzeskiego i oddała cześć i należne miejsce bohaterom swojej historii. Teraz jest czas zadośćuczynienia poprzez upamiętnienie postaci Wincentego Witosa i pozostałych niesłusznie skazanych.

Wydawnictwo Green Light Media we współpracy z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego oraz Muzeum Niepodległości w Warszawie postanowiło uhonorować Wincentego Witosa, przypomnieć zasługi Rządu Obrony Narodowej i tamte wydarzenia. Będą temu służyć konferencja naukowa, wystawa i premierowa publikacja pod tytułem: „Czas Witosa. Rząd Obrony Narodowej 1920 r.”. Partnerem wydarzenia jest samorząd województwa mazowieckiego. Ze względu na rangę wydarzenia objąłem nad nim patronat honorowy.

Jestem pewien, że wspomniane inicjatywy przyczynią się do poszerzenia świadomości obywatelskiej i będą pouczającą lekcją historii, przypominającą również o roli Mazowsza w dziejach Polski”.

18. bitwa decydująca w dziejach świata – jest symbolem odrodzenia państwa polskiego

W swoim wystąpieniu dr Janusz Gmitruk dyrektor MHPRL podkreślił: Bitwa Warszawska – uznana za 18. bitwę decydującą w dziejach świata – jest symbolem odrodzenia państwa polskiego po ponad stuleciu rozbiorów. Było to zbiorowe zwycięstwo całego narodu polskiego, który został zmobilizowany do walki przez Wincentego Witosa. Ojciec Święty Jan Paweł II nazwał Wincentego Witosa „wielkim przywódcą polskiego ludu i mężem stanu”. Był jedną z najbardziej niezwykłych postaci polskiej sceny politycznej w skali całego minionego stulecia. Za życia i po śmierci jedni otaczali go najwyższą czcią, inni nie oszczędzali pod jego adresem oszczerstw, skazywali go na zapomnienie. Wincenty Witos był niekwestionowanym przywódcą polskich chłopów, zajmującym czołowe miejsce wśród najwybitniejszych działaczy ludowych.

Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 roku było fenomenem, wydarzeniem niezwykłym w tysiącletniej historii narodu. Oddajemy szacunek tym ludowym przywódcom, którzy chłopów doprowadzili do niepodległości w 1918 roku. A była to droga pełna trudności i wyrzeczeń.

Najlepiej uosabiał dążenia chłopów Wincenty Witos – chłopski polityk z Galicji, pierwszy premier rządu dzielnicowego w Krakowie – Polskiej Komisji Likwidacyjnej. PKL powstała 28 października 1918 roku. W najbardziej sprawny i zorganizowany sposób przejęła władzę w b. zaborze austriackim. Oddziały PKL jako pierwsze udzieliły pomocy obrońcom Lwowa.

Wojna polsko-sowiecka z lat 1919–1920 pociągnęła za sobą konsekwencje dla całej Europy. Wbrew bolszewickiej wersji wydarzeń nie została zorganizowana przez Ententę, nie była elementem interwencji państw sprzymierzonych w Rosji. Nie zaczęła się od polskiej, kwietniowej wyprawy na Kijów w 1920 roku. Istniał spór terytorialny, ale główne źródło konfliktu tkwiło w ideologii bolszewickiej i zamiarze powiązania rewolucji w Rosji z rewolucją w Niemczech. Aby połączyć te rewolucje, oddziały bolszewickie musiały przemaszerować przez Polskę.

Regularna walka między stroną polską a bolszewikami zaczęła się niemal przypadkiem w lutym 1919 roku i trwała przez 20 miesięcy. Rozpoczęła się, kiedy armia niemiecka opuściła rejon Ober-Ost. Wstępne starcie nastąpiło na Białorusi 14 lutego 1919 roku. Strony szykowały się do zasadniczych zmagań w roku następnym.

Kampania roku 1920 nie była już przygraniczną potyczką. Była potężną próbą sił w otwartym boju. Niemal milion żołnierzy po każdej z walczących stron przemierzał odległość prawie 1500 kilometrów, tam i z powrotem, w ciągu pół roku. Wojna ta zakończyła się zwycięstwem oręża polskiego.

Nie zawsze w pełni dostrzegano znaczenie zwycięstwa Polaków w szerszej perspektywie.

Na początku niepodległości Polski, bardzo trudnej i wręcz dramatycznej, to żołnierz chłopski decydował głównie o losach kraju. Swoistym sprawdzianem postawy ludności wiejskiej była wojna 1920 roku.

Sukces militarny Polski był wypadkową wielu czynników, wśród których poważne znaczenie miały akcje mobilizacyjne, gospodarcze i propagandowe podjęte przez Radę Obrony Państwa i Rząd Obrony Narodowej. Instytucje te rozpoczęły działalność w wyjątkowo trudnym okresie, gdyż klęski ponoszone na wschodzie spowodowały zachwianie pewności społeczeństwa i wojska w skuteczną obronę Polski.

Momentem przełomowym o charakterze politycznym w 1920 roku było powołanie Rządu Obrony Narodowej na czele z Wincentym Witosem i wicepremierem Ignacym Daszyńskim. Przywódcy ci swoim programem i przykładem mieli reprezentować ideę Polski ludowej i zjednać dla niej masy społeczeństwa podatne na bolszewickie hasła. To właśnie realizacja idei Rządu Obrony Narodowej wiąże się z osobą chłopskiego premiera. 23 lipca 1920 roku misję utworzenia nowego rządu otrzymał Wincenty Witos. Wiadomość ta zastała go w rodzinnych Wierzchosławicach przy pracach polowych. Odwiedził go 21 lipca wysłannik Naczelnika Państwa i poinformował, że Józef Piłsudski powierzył mu misję tworzenia rządu.

Okrzyknięto ten dzień i nazwano „Cudem nad Wisłą”

Dr Tadeusz Skoczek dyrektor Muzeum Niepodległości przypomniał, że 15 sierpnia 1920 roku w opinii potomnych urosła do mitycznej daty związanej z przełomem w wojnie polsko-bolszewickiej. Okrzyknięto ten dzień i nazwano „Cudem nad Wisłą”. Pod Radzyminem wojska walczyły z wielką zaciętością i zapamiętaniem. Ofiary w ludziach i sprzęcie były wielkie. Radzymin kilka razy tej doby przechodził z rąk do rąk. Bolszewicy trzy razy zdobywali miasto, byli już niedaleko stolicy. Sowieckie zagony Witowta Putny zapędziły się na odległość 10 kilometrów od Warszawy. Klęska była blisko.

Premier Wincenty Witos uznał, że w tej sytuacji musi znaleźć się na froncie, wśród żołnierzy. Postanowił osobiście zagrzewać obrońców do walki. Wizytę premiera wykorzystali jednak generałowie Haller i Latinik, w natychmiastowych rozkazach wspierając się obecnością premiera zagrzewali wojsko do walki. Karta powoli odwracała się. W południe 15 sierpnia generał Władysław Sikorski zaatakował z boku wojska rosyjskie, rozpoczął kampanię znad Wkry. Podobny atak na południe, znad Wieprza wyszedł dzień później, 16 sierpnia 1920, pod wodzą Józefa Piłsudskiego. Nadchodziło zwycięstwo obrosłe z czasem wieloma mitami i półprawdami. Obroniono naród, obroniono państwowość, wolność i niepodległość.

Dyrektor poinformował również, iż Muzeum Bitwy Warszawskiej 1920 roku, nowa instytucja Samorządu Województwa Mazowieckiego, rozpoczyna swoją działalność 15 sierpnia 2023 roku. Ten nowy oddział Muzeum Niepodległości powołany został uchwałą Zarządu Województwa nr 1566/261 z roku 2021. Wcześniej Adam Struzik – marszałek województwa mazowieckiego oraz Krzysztof Chaciński – burmistrz Radzymina podpisali list intencyjny w 2019 roku. Przewidziano w projekcie zorganizowanie wystawy stałej w pomieszczeniu tzw. Świetlicy Pielgrzyma (dawnego domu dozorcy cmentarza) w Radzyminie oraz przylegającym do tej zabytkowej substancji pawilonie wystawienniczym. Nowa instytucja znajduje się przy al. Jana Pawła II 64. Przestrzeń przeznaczona do wykorzystania na ekspozycję w świetlicy wynosi blisko 75 m²,

w pawilonie wystawienniczym – około 170 m²; dalszą powierzchni wystawienniczej pawilonu, o łącznej wielkości 295 m² przewidziano w projekcie na salę edukacyjną, względnie – salę wystaw czasowych, odgrodzoną mobilnymi ścianami przesuwnymi. Będzie to muzeum kameralne, promieniujące jednak działalnością edukacyjną, naukową i wydawniczą. Inwestycje realizuje burmistrz i władze samorządowe Radzymina.

Któż jak nie SN miałby wydać orzeczenie sprawiedliwe…

Józef Szczepańczyk przedstawił chronologicznie działania podejmowane przez ludowców na rzecz oczyszczenia dobrego imienia Wincentego Witosa i zatarcie wydanego na niego wyroku w sfingowanym procesie brzeskim. 25 maja 2023 r. odbyła się w Sądzie Najwyższym rozprawa kasacyjna w sprawie haniebnego wyroku „brzeskiego” w której uczestniczył. Przywołał wypowiedź z rozprawy sędziego Michała Laskowskiego: Można byłoby tutaj podejść do sprawy formalistycznie: stwierdzić niedopuszczalność kasacji, umorzyć postępowanie i można to uzasadnić jurydycznie. Ale takie rozwiązanie nie byłoby sprawiedliwe. Któż jak nie SN miałby wydać orzeczenie sprawiedliwe i zrealizować w ten sposób podstawową zasadę demokratycznego państwa prawnego. Śledztwo i proces w rozpoznawanej sprawie stanowiły przykład instrumentalnego wykorzystania prawa i sądów do prześladowania przeciwników politycznych. Jednocześnie do wywarcia efektu zastraszenia wobec polityków opozycji ale i wyborców. Jest to nadużycie prawa który jest niemożliwy do zaakceptowania nie tylko dziś, ale i w świetle obowiązujących w 1930 roku przepisów i standardów. Należało więc te wyroki wyeliminować z obrotu prawnego. Dzisiejsze orzeczenie stanowi też pewne zadośćuczynienie dla skazanych. Ta sprawa powinna stanowić lekcję na temat roli prawa i sądów w państwie. I to lekcję nie tylko dla sędziów, ale także dla przedstawicieli władzy wykonawczej, ustawodawczej, dla nas wszystkich. Sprawa ta powinna stanowić przestrogę przed pokusą zwalczania przeciwników politycznych za pomocą instrumentów państwa i prawa. Podejmowaniu działań wbrew prawu i konstytucji dla poszerzania zakresu władzy.

Jednemu z najwybitniejszych mężów stanu w historii naszej ojczyzny…

Robert Matejuk redaktor „Zielonego Sztandaru” podkreślił, że Wincenty Witos jest obecny w każdym numerze Zielonego Sztandaru wraz z mottem przy winiecie: „A Polska powinna trwać wiecznie”. Na łamach czasopisma Wincenty Witos jest szeroko eksponowany m. in. w Zeszytach Historycznych specjalnej wkładce ZS. Okazją, by przypominać postać jednego z największych Polaków są rocznice jego urodzin (styczeń), powołanie Rządu Obrony Narodowej i rocznice Bitwy Warszawskiej (lipiec i sierpień) oraz Zaduszki Witosowe (listopad). Robert Matejuk przybliżył zebranym zawartość premierowej publikacji „Czas Witosa. Rząd Obrony Narodowej 1920 r.” Podkreślił, że jednym ze znaków rozpoznawczych serii broszur historycznych realizowanych wspólnie z zaprzyjaźnionymi muzeami Mazowsza – są cytaty. Odczytał również cytat z premierowej broszury: Wincentemu Witosowi współtwórcy i trzykrotnemu premierowi niepodległej Rzeczypospolitej, jednemu z najwybitniejszych mężów stanu w historii naszej ojczyzny i najwybitniejszemu przywódcy Polskiego Ruchu Ludowego. Pochylamy się z czcią nad tamtymi wydarzeniami i Rządem Obrony Narodowej przypominając, że chłopska legenda jest prawdziwa. Wierzymy, że kolejne pokolenia Polaków nazwisko i zasługi dla Ojczyzny tego chłopskiego wodza i wielkiego Polaka zachowają jako najcenniejsze dziedzictwo narodowe.

Wolna ojczyzna i państwo niepodległe są największym i najcenniejszym skarbem…

Dr Mateusz Ratyński odniósł się do publicystyki, przemówień, wspomnień Wincentego Witosa, jako źródło poznania dziejów wsi i ruchu ludowego w II RP. W twórczości Witosa pt. „Kilka uwag do Braci Włościan i innych Polaków”, czytamy m.in. Wolna ojczyzna i państwo niepodległe są największym i najcenniejszym skarbem każdego człowieka, dla którego wszystko należy poświęcić. Ale ojczyzna nie może być tylko nazwą, lecz rzeczywistością, matką dla wszystkich, o równych prawach i równych obowiązkach. Ojczyzna wolną może być naprawdę tylko wtenczas, kiedy wolnym jest każdy obywatel. Jak roślina bez słońca, tak się człowiek nie może obejść bez wolności.

Na Was, Chłopi, na lud polski jako stanowiący ogromną większość narodu, rozporządzający największą siłą fizyczną i moralną, w pierwszym rzędzie spada obowiązek utrzymania i obrony państwa. Wy też w pierwszym rzędzie jesteście powołani do urządzenia państwa polskiego według wypróbowanych reguł demokratycznych i bezwzględnej sprawiedliwości. One tylko mogą zapewnić potęgę i rozwój państwa, jako też szczęście i dobrobyt jego obywateli, a przez to do państwa ich przywiązać.

Zaprzestańcie wszelkich kłótni i sporów pomiędzy sobą, stańcie się jedną, wielką, mocną, solidarną, świadomą i kochającą się rodziną. Razem możecie dokonać cudów, osobno do niczego nie jesteście zdolni. Nie marnujcie czasu i sił na rzeczy drobne – jak załatwicie wielkie, mniejsze przyjdą same. Niech nareszcie naprawdę będzie „jeden za wszystkich – wszyscy za jednego”. Od tego Wasz byt i Wasza przyszłość zależy! Idźcie z czasem i postępem naprzód, ale szanujcie prawdy i dogmaty wiekami i tradycją uświęcone. One są konieczne dla państwa i rodziny!(…)

Pielęgnowanie i krzewienie pamięci Wincentego Witosa

Obecny na spotkaniu specjalny gość Ryszard Ochwat prezes Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach zapowiedział wznowienie drukowanych wspomnień Wincentego Witosa.

Przypomniał, iż celem Towarzystwa jest:

• pielęgnowanie i krzewienie pamięci Wincentego Witosa,
• zabezpieczenie i dalsza opieka nad spuścizną materialną i duchową Wincentego Witosa, czyli nad jego domem rodzinnym, gospodarstwem rolnym, zabudowaniami, przedmiotami codziennego użytku oraz rozległą spuścizną pisarską,
• odszukiwanie i zabezpieczanie pamiątek po Wincentym Witosie, a w szczególności jego listów, manuskryptów, fotografii okolicznościowych, przedmiotów osobistych oraz wspomnień o nim działaczy chłopskich,
• ułatwienie naukowcom historykom i socjologom zebrania materiałów do życiorysu i działalności tego przywódcy chłopskiego, na tle historii wsi i ruchu ludowego.

Do realizacji powyższych celów Towarzystwo zdąża poprzez podejmowanie inicjatyw uczczenia pamięci Witosa w różnych formach oraz popierania inicjatyw zmierzających do opracowania i wydania wszystkich prac pisarskich Witosa i zbieranie opracowań i materiałów, inicjowanie pisania wspomnień przez działaczy chłopskich o działalności Witosa.

Foto: Natalia Roś