(…) W sprawie Wincentego Witosa ludowcy byli niestrudzeni. 13 maja 2019 roku Polskie Stronnictwo Ludowe złożyło wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich o kasację wyroku procesu brzeskiego dotyczącego Wincentego Witosa i jego rehabilitację. Honorowy prezes PSL marszałek Józef Zych był głównym autorem tego wniosku słowem i piórem wspieranym przez Roberta Matejuka i Janusza Gmitruka.
Konsekwencją złożonego do Rzecznika Praw Obywatelskich przez ideowych następców Witosa wniosku o kasację wyroku w sprawie Wincentego Witosa było seminarium ekspertów w dniu 2 lipca 2019 roku, którego gospodarzem był dr Adam Bodnar.
W seminarium uczestniczyli – prezes PSL Władysław Kosiniak-Kamysz, marszałek Józef Zych, premier Waldemar Pawlak, dr Janusz Gmitruk – dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, prawnicy, pracownicy RPO, a także mec. Jacek Dubois, wnuk posła PPS Stanisława Dubois.
W czasie tego spotkania Władysław Kosiniak-Kamysz, prezes PSL powiedział, że „nie poprzestaniemy na wniosku do RPO – występujemy także do Sejmu RP o uchwałę oczyszczającą dobre imię Wincentego Witosa, ale w polskim porządku prawnym, aby przywrócić jego cześć, potrzebna jest kasacja wyroku. Jako spadkobiercy ideowi ruchu ludowego czujemy się w obowiązku walczyć o dobre imię naszych poprzedników”. „Na początku września składamy wniosek o podjęcie stosownej uchwały” – powiedział marszałek Józef Zych. Dr Janusz Gmitruk zdeklarował zgromadzenie niezbędnych dokumentów znajdujących się w zbiorach Archiwum Akt Nowych, Zakładu Historii Ruchu Ludowego i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego z procesu brzeskiego i przekazanie ich do dyspozycji Rzecznika Praw Obywatelskich dr. Adama Bodnara, aby posłużyły do przygotowania wniosku kasacyjnego do Sądu Najwyższego. Taką dokumentację Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich otrzymało i przekazało potwierdzenie i podziękowanie za owocną współpracę.
Rzecznik Praw Obywatelskich 28 lipca 2020 roku wniósł do Sądu Najwyższego kasację w sprawie 10 skazanych w 1932 roku w tzw. procesie brzeskim, w tym b. premiera II RP Wincentego Witosa. Autorem kasacji był Tomasz Rychlicki, główny specjalista Zespołu Prawa Karnego BRPO. RPO ma prawo do takiego szczegółowego środka zaskarżenia każdego wyroku – niezależnie kiedy zapadł. Dr Adam Bodnar skorzystał z tej możliwości w odniesieniu do sprawy sprzed 90 lat, aby wykazać, że doszło wówczas do fundamentalnego nadużycia władzy wobec oponentów politycznych. Prawo potraktowano instrumentalnie, zgodnie z wolą obozu rządzącego i jego przywódców, w przekonaniu, że stoją ponad prawem.
Celem kasacji jest nie tylko pełne przywrócenie dobrego imienia skazanych przez ich uniewinnienie. Chodzi także o zasygnalizowanie, że bez względu na to, kto rządzi, złamanie prawa musi być nazwane po imieniu – choćby po latach. Ma to zminimalizować groźbę kolejnych pokus posłużenia się prawem do osiągnięcia celów politycznych, bez oparcia w Konstytucji.
Rzecznik zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego na korzyść skazanych, wnosząc o ich uniewinnienie. Wyrokowi zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego. Całkowita rehabilitacja skazanych – co jest główną intencją kasacji Rzecznika – może nastąpić tylko dzięki ich uniewinnieniu (amnestia z 1939 roku tego nie umożliwia).
„Jeżeli nie dbamy o przeszłość, nie możemy dbać o przyszłość” – powiedział dr Adam Bodnar na konferencji prasowej w Biurze RPO na temat kasacji. Wskazał, że złożył ją nie tylko dla przywrócenia dobrego imienia skazanych, ale także by przypomnieć zapis preambuły Konstytucji: „Pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wartości, wolność i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane…”.
To także swoiste odbicie dla obecnej rzeczywistości.
Pamiętajmy, że słowa Witosa wyryte na pomniku: „A Polska winna trwać wiecznie…” – są w dzisiejszej rzeczywistości geopolitycznej nadal wielkim przesłaniem.
Pochylając się z czcią nad grobem Wincentego Witosa, po raz kolejny będziemy przypominać, że chłopska legenda nie jest anonimowa, z wiarą, że kolejne pokolenia Polaków nazwisko i zasługi dla Ojczyzny tego chłopskiego wodza i wielkiego Polaka zachowają jako najcenniejsze dziedzictwo narodowe.
dr Janusz Gmitruk
Dyrektor Muzeum Historii
Polskiego Ruchu Ludowego