Innowacyjność drogą do zasobności

W Polsce, podobnie jak i w innych państwach, wszyscy jej mieszkańcy, zarówno z dużych jak i małych miejscowości, chcą nie tylko móc zaspakajać swoje potrzeby, zarówno te podstawowe jak i wyższego rzędu, ale również realizować swoje ambicje i aspiracje. Dlatego też, dla większości z nich, utrzymującej się z dochodów uzyskiwanych z pracy własnych rąk i umysłów, podstawowe znaczenie ma wynagrodzenia za pracę w podmiotach gospodarki narodowej lub dochód z prowadzonej działalności gospodarczej.

Wielkość i charakter całej sfery gospodarczej, w wyniku dokonanej transformacji politycznej i gospodarczej w kraju, uległa radykalnej zmianie. Zmiany te skutkowały ukształtowaniem aktualnej struktury sfery przedsiębiorstw, z dominującym w nim udziałem mini i małych firm. Są one często, w wielu ze 192 małych miastach (o 5-10 tys. mieszkańców) i 381 najmniejszych (poniżej 5 tys. mieszkańców), jak i w 1514 wsiach będących siedzibami gminnych samorządów, poza jednostkami samorządowymi, dominującymi, a bardzo często jedynymi pracodawcami. Dlatego też, ich istnienie oraz efektywność działania ma zasadnicze znaczenie, nie tylko dla kształtowania warunków bytowych ich właścicieli i zatrudnionych w nich pracowników, ale również budżetów samorządów terytorialnych.

Znaczenie przedsiębiorstw dla lokalnych rynków pracy i zasobności mieszkańców

Dlatego też istnienie takich przedsiębiorstw, ich rozwój i efektywność działania ma zasadnicze znaczenie zarówno dla kształtowania, szczególnie lokalnych rynków pracy, jak i zasobności mieszkańców oraz budżetów samorządów terytorialnych, a także budżetu państwa.

1. Proces transformacji spowodował szereg istotnych zmian, nie tylko w sferze gospodarczej, ale również w szkolnictwie i funkcjonowaniu samorządów terytorialnych. Jedną z nich był szybki rozwój szkolnictwa prywatnego, w tym szczególnie wyższego. Jednak wywołane w jego wyniku ambicje i aspiracje ludzi młodych nie znalazły odzwierciedlania w tworzeniu nowych miejsc pracy. Jego rozwój przyczynił się natomiast do zwiększenia emigracji zarobkowej. Jednocześnie wytworzona sytuacja spowodowała tworzenie różnych form wspierania tworzenia, szczególnie mini i małych podmiotów gospodarczych. Przy ograniczonych w tym zakresie inicjatywach rządowych, w porównaniu do państw sąsiednich, szczególne znaczenie miał rozwój doradztwa zawodowego organizowany przez szereg szkół wyższych, niektóre samorządy terytorialne, izby gospodarcze, organizacje pozarządowe i osoby prywatne.

Jednocześnie, dla wspierania rozwoju inicjatyw gospodarczych, wiele samorządów terytorialnych organizowało tzw. inkubatory przedsiębiorczości, tj. placówki udzielające pomocy w zakładaniu, szczególnie małych firm i wsparciu ich w początkowym okresie działalności.

Liczące się znaczenie dla wspierania sektora przedsiębiorstw, w tym również sfery MIS firm ma, nie tylko utworzenie szeregu wspierających je organizacji gospodarczych, ale szczególnie, w 2000 r., Państwowej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, a w jej ramach Centrum Rozwoju MSP. Agencja ta przede wszystkim spełnia funkcję informacyjno-edukacyjną, która swymi badaniami, publikacjami, a szczególnie szkoleniami stanowi istotny element wspierania rozwoju tej sfery gospodarczej. Działania te skutkowały dynamicznym rozwojem całej sfery małych i średnich firm, zdominowanej przez najmniejsze, o zatrudnieniu do 9 pracowników i obrotach nie większych niż 2 mln euro.

2. Obecnie, w wyniku zachodzących zmian i rozwoju całej sfery małych i średnich firm, stanowią one ponad 96 proc. ogólnej ilości zarejestrowanej w systemie REGON. Wśród nich dominują firmy mini, których (na początku 2022 r.) było ponad 4 671 tys. i stanowiły ponad 95 proc. ogólnej ilości firm tego sektora. Wśród nich dominują firmy prywatne, o średnim zatrudnieniu 4,5 pracownika, które prowadzą działalność jako własność osób fizycznych, spółek prywatnych, spółdzielni i ich związków, organizacji społecznych, fundacji i ich związków oraz samorządów gospodarczych. Spośród ogółu tych firm, ponad 52 proc. prowadzi działalność usługową, ponad 22 proc. handlową, prawie 15 proc. budowlaną, a przemysłową tylko niewiele ponad 10 proc. Wśród firm prowadzących taką działalność, na szczególną uwagę zasługują kooperujące z dużymi przedsiębiorstwami i prowadzące działalność w zakresach wyodrębnionych z ich organizacji. Na takiej zasadzie funkcjonuje wiele jednoosobowych podmiotów działalności gospodarczej.

2.1. W konsekwencji szybkiego rozwoju, sektor MSP stał się liczącym pracodawcą, w którym zatrudnionych było, na koniec 2019 r., ponad 6,5 mln pracowników, tj. około 65 proc. zatrudnionych w sferze przedsiębiorstw. Pracownicy zatrudnieni w tych przedsiębiorstwach otrzymują wynagrodzenia zróżnicowane w zależności, nie tylko od posiadanych kwalifikacji i wykonywanej pracy, ale głównie od wielkości i rodzaju działalności zatrudniającej ich firmy, jak i jakości i nowoczesności wytwarzanych przez nie wyrobów czy świadczonych usług.

Na szczególną uwagę zasługuje wielkość wynagrodzeń zatrudnionych w nich pracowników. Według badań przeprowadzonych przez firmę Sedlak & Sedlak, mediana płac brutto (tj. wynagrodzenie środkowej grupy) ogółu pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach różnej wielkości w 2021 r. wyniosła w:

• mini przedsiębiorstwach (1-9 pracowników)                   4400 zł
• małych przedsiębiorstwach (10-49 pracowników) 5123 zł
• średnich przedsiębiorstwach (50-249 pracowników) 5679 zł
• dużych przedsiębiorstwach (250-999 pracowników) 6047 zł
• największych przedsiębiorstwach (1000 i więcej pracowników) 6541 zł

Na faktyczny poziom wynagradzania pracowników wpływ ma również fakt, że wielu z nich nie jest zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, lecz w oparciu o umowy cywilno-prawne typu zlecenie, umowa o dzieło lub umowa menedżerska i często część wynagrodzenia otrzymują w sposób nie formalny. Umowy takie, popularnie określane jako „śmieciówki”, nie zapewniają pracownikowi ubezpieczenia zdrowotnego, zasiłku chorobowego ani płatnego urlopu. Z kolei dla pracodawców, szczególnie właścicieli najmniejszych firm, rozwiązanie takie jest liczącym się elementem obniżki kosztów osobowych i jednocześnie uproszczeniem kształtowania stosunków pracy.

W tym czasie mediana płac netto (wynagrodzenie środkowej grupy spośród ogółu zatrudnionych), w mini przedsiębiorstwach wyniosła 3278 zł, a w małych 3816 zł. Z kolei dominanta wynagrodzenia netto (tj. najczęstsze wynagrodzenie zatrudnionych pracowników) w małych firmach wyniosła 2842 zł, a w mini 2061 zł.

2.2. W 2018 r. ogół przedsiębiorstw wytworzył 72,7 proc. Produktu Krajowego Brutto, natomiast przedsiębiorstwa sektora MSP 49,1 proc. Udział w nim poszczególnych przedsiębiorstw tej sfery był bardzo zróżnicowany i wyniósł:

• mikro przedsiębiorstw 29,0 proc.,
• małych przedsiębiorstw 9,0 proc.,
• średnich przedsiębiorstw 11,1 proc.
• największe przedsiębiorstwa wytworzyły ponad 23,6 proc. PKB.

Natomiast najmniejsze i małe firmy nie tylko dominują w ogólnej ilości przedsiębiorstw, ale wytwarzają tylko niecałe 40 proc. PKB i są mniej efektywne od pozostałych ich grup.

TEKST: dr Janusz Wacław BANDURSKI