14 października 2021 r. dokładnie w Dzień Edukacji Narodowej, Wydawnictwo Green Light Media wspólnie z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego otworzyło wystawę poświęconą Maciejowi Ratajowi i zorganizowało seminarium naukowe dotyczące tego wybitnego reformatora polskiego szkolnictwa. Dużo miejsca zarezerwowano także na omówienie publikacji pt. MACIEJ RATAJ – wielkie dzieło reformy polskiej szkoły oraz systemu edukacji. W spotkaniu uczestniczyło liczne grono naukowców. Patronat Honorowy nad wydarzeniem sprawował marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik.

Maciej Rataj jest bez wątpienia jednym z najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych polskich polityków w dziejach Polski. Niestety w powszechnej świadomości należy do osobistości stosunkowo mało znanych biorąc pod uwagę ogrom jego zasług dla kraju. Naszą wspólną misją jest szerzenie wiedzy o tym wielkim Polaku, który zasługuje na najwyższe uznanie i jest wzorem w sztafecie pokoleń.

Długa jest lista doniosłych zasług Rataja dla odradzającej się Polski. Wymieńmy najistotniejsze:

• Sprawując funkcję marszałka Sejmu do roku 1928, dwukrotnie – w roku 1922, po zabójstwie Gabriela Narutowicza, a następnie w roku 1926, po ustąpieniu Stanisława Wojciechowskiego – pełnił obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Wtedy to dwukrotnie uchronił Polskę przed wojną domową dążąc do pojednania narodowego.
• W pierwszym parlamencie odrodzonej Polski pracował w komisjach: oświaty, spraw zagranicznych i konstytucyjnej. W tej ostatniej pełnił funkcję wiceprzewodniczącego, a następnie przewodniczącego, w dużym stopniu przyczyniając się do opracowania Konstytucji Marcowej (1921) i nowej ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu (1922).
• W koalicyjnym rządzie Wincentego Witosa jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego odegrał wielką rolę w rozwoju szkolnictwa powszechnego. Był autorem projektu ustawy – która miała doniosłe znaczenie dla wsi – o zakładaniu i utrzymywaniu powszechnych szkół podstawowych. Opracował zasady dokształcania nauczycieli niewykwalifikowanych, powołując w tym celu Państwowy Instytut Pedagogiczny i Akademię Techniczną. Za kadencji ministra Rataja powstała Komisja Pedagogiczna, której zadaniem było przygotowanie podstaw rozwoju polskiej nauki o wychowaniu narodowym.
• Powołał do życia Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego i nadał podziemnej działalności chłopów nie tylko kierownictwo, ale także strukturę organizacyjną oraz podstawy konspiracyjnego działania. Angażując się w budowę ponad partyjnych, ogólnopolskich struktur politycznych był Rataj także współtwórcą zrębów Podziemnego Państwa Polskiego.

Podczas spotkania w Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie otwarto wystawę poświęconą Maciejowi Ratajowi, wymieniano poglądy podczas seminarium naukowego, które było poświęcone temu jednemu z najwybitniejszych reformatorów nauki i polskiego szkolnictwa na przestrzeni dziejów oraz dyskutowano nt. publikacji pt. MACIEJ RATAJ – wielkie dzieło reformy polskiej szkoły oraz systemu edukacji.

Wybrane zasługi ministra Macieja Rataja na rzecz nauki i szkolnictwa

• Minister Rataj zmierzał do stworzenia przychylnej atmosfery w społeczeństwie wokół oświaty. Zajął się sprawą rozbudowy szkolnictwa i uporządkowania stosunków oświatowych.
• Za kadencji Rataja, bardzo ważną kwestią w działalności MWRiOP stały się prace związane z realizacją ustawy O tymczasowym ustroju władz szkolnych z 4 czerwca 1920 r., dającą podstawy do przeprowadzenia unifikacji szkolnictwa na terenie całego kraju.
• Zasługą Rataja była nowa organizacja sieci kuratorów w kraju.
• Do ważnych przepisów wydanych za kadencji Rataja zaliczyć należy rozporządzenie ministra z 8 lutego 1921 r. dotyczące tymczasowego ustroju władz szkolnych na obszarze byłej Galicji.
• Rataj podjął też ważne decyzje w sprawie szkolnictwa na ziemiach wschodnich.
• Prowadził również prace nad nadaniem takich samych norm prawnych samorządom szkolnym na terenie całego państwa.
• 17 lutego 1920 r. Rataj ogłosił projekt ustawy O zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych.
• Spore zasługi miał Rataj w promowaniu rozwoju szkolnictwa zawodowego.
• Wiele uwagi poświęcił też szkolnictwu specjalnemu.
• Zasługą Rataja było wydanie przez MWRiOP 6 lipca 1921 r. rozporządzenia O zakazie stosowania kar cielesnych w szkołach na terenie byłego zaboru pruskiego.
• Przyczynił się do rozwiązania ogromnego problemu szkolnictwa związanego z brakiem wykwalifikowanych kadr nauczycielskich szkół pedagogicznych i specjalistycznej kadry w tym zakresie – utworzył w czerwcu 1921 r. Państwowy Instytut Pedagogiczny w Warszawie.
• Na szeroką skalę Rataj zorganizował ponadto kursy dokształcające dla nauczycieli szkół powszechnych i średnich.
• Rataj zabiegał o zapewnienie nauczycielom możliwości zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz ich podnoszenia, ale także o podwyższenie ich pensji.
• Szczególne miejsce w pracy Rataja na stanowisku ministra zajmowało szkolnictwo wyższe.
• Przeprowadził dwie poprawki do ustawy O szkołach akademickich. Pierwsza umożliwiała pracę profesorom do 70. roku życia, druga dotyczyła języka polskiego, jako urzędowego i wykładowego w szkołach wyższych.
• Minister Rataj wydał wiele rozporządzeń regulujących tryb studiów, egzaminów, wysokości opłat i innych przepisów uniwersyteckich.
• Znaczące miejsce w dokonaniach Rataja w odniesieniu do szkolnictwa wyższego zajmowało także przyczynienie się do rozszerzenia pod kątem gospodarki i administracji państwa sieci szkół wyższych.
• Nie można też pominąć inicjatyw Rataja, których celem było objęcie przez państwo opieki nad zdemobilizowaną młodzieżą akademicką.
• Warto też zwrócić uwagę na zasługi Rataja w likwidacji analfabetyzmu. W maju 1921 r. odpowiedni projekt ustawy. Rada Ministrów przyjęła zaproponowany przez niego projekt ustawy O obowiązku zakładania i utrzymywania początkowych kursów dla dorosłych i bibliotek powszechnych.

Z dyskusji o dziele Rataja

– Dzisiaj jest szczególny dzień, święto nauczycieli, którzy kształtują osobowość młodego pokolenia. Ten dzień chcieliśmy w sposób szczególny zaznaczyć i uczcić przypomnieniem jednego z twórców odrodzonej oświaty i szkolnictwa polskiego – marszałka Macieja Rataja. Chcemy przypomnieć jego wielkie dzieło reformy polskiej szkoły oraz systemu edukacji. Maciej Rataj w rządzie Wincentego Witosa był nie tylko ministrem odpowiedzialnym, twórczym, kreatywnym, ale też położył fundament pod szkolnictwo polskie – podkreślił dr Janusz Gmitruk, dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego otwierając dyskusję.

– Godny podziwu jest fakt, że pod laską marszałka Rataja ten kłócący się wiecznie sejm był jednocześnie sejmem najbardziej pracowitym. Wynikiem jego pracy było uchwalenie 480 ustaw dotyczących wszystkich dziedzin życia państwowego. Rataj godził, mediował, a jednocześnie ani na moment nie odstąpił od idei stworzenia większości sejmowej, zdolnej do przejęcia rządów w kraju. Uważał się – i istotnie był nim – za głównego twórcę koalicji, która umożliwiła utworzenie rządu Wincentemu Witosowi – przypomniał gospodarz MHPRL.

Jerzy Janczak, prezes wydawnictwa Green Light Media poinformował zebranych o wydaniu specjalnej publikacji pt. MACIEJ RATAJ – wielkie dzieło reformy polskiej szkoły oraz systemu edukacji. Ilustruje ona ogromny wkład Rataja w rozwój polskiego szkolnictwa.

– Godna uwagi jest jeszcze jedna cecha narodzin ludowego ruchu oświatowego na przełomie wieków. Oto wśród animatorów tego ruchu, wśród wybitnych postaci intelektualnego odrodzenia narodowych postaw przez oświecenie, wśród wybitnych pisarzy, poetów, uczonych znajdujemy ogromną, na owe czasy liczbę kobiet. Oto niewyczerpujący rejestr nazwisk, które przeszły do historii oświaty: Maria Wysłouchowa, Faustyna Morzycka, Filipina Płaskowicka, Stefania Sempołowska, Władysława Wejhert-Szymanowska, Jadwiga Szczawińska, Irena Kosmowska, Jadwiga Dziubińska, Helena Radlińska i wiele innych „siłaczek” – podkreślił w swoim wystąpieniu prof. Tadeusz Pilch współautor publikacji pt. MACIEJ RATAJ – wielkie dzieło reformy polskiej szkoły oraz systemu edukacji.

Robert Matejuk zaznaczył, że Maciej Rataj jest najbardziej niedocenianym politykiem biorąc pod uwagę jego dorobek publiczny i zasługi dla Polski. Przypomniał również najważniejsze zasługi Rataja dla kraju.

Dr Mirosława Bednarzak-Libera w swoim wystąpieniu skupiła się na wyjątkowych kompetencjach Macieja Rataja, który w wieku 36 lat został ministrem oświaty. Rataj stale pogłębiał swoją wiedzę poprzez pracę z książkami, ale i stale obcując z ludźmi. – Obejmował Rataj funkcję ministra w rządzie kierowanym przez Wincentego Witosa w trudnej dla kraju sytuacji nie tylko wewnętrznej, ale i zewnętrznej, gdyż trwała wojna z Rosją sowiecką. Był znawcą problematyki wchodzącej w zakres pracy tego resortu, gdyż przeszedł wszystkie szczeble edukacji w Galicji, a potem był nauczycielem gimnazjalnym w Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie (1908-1913), nauczycielem prywatnym (korepetytora) synów księcia Witolda Czartoryskiego w Pełkiniach pod Jarosławiem (1913-1917) i ponownie nauczycielem gimnazjalnym w VI Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Lwowie (IX 1917 – VI 1918) i Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Zamościu (IX 1918 – II 1919) – podkreśliła dr Bednarzak.

Prof. Tadeusz Panecki, prezes Stowarzyszenia Historyków Polskich, kierownik Katedry Europeistyki w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Pracy Socjalnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie przybliżył postać patronki swojej uczelni. Przypomnijmy, prof. Maria Grzegorzewska jest twórczynią pedagogiki specjalnej w Polsce.

Prof. Romulad Turkowski nawiązał do relacji Macieja Rataja jako przyjaciela „Wici”. Rataj był wizjonerem i niezwykle konsekwentnym politykiem. Uratował Ruch Ludowy opierając się o Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”. Z tego związku kilkaset osób ze znaczącym doświadczeniem publicznym i wykształceniem zasiliło szeregi Ruchu Ludowego.

Najnowsze wydanie Pamiętników Rataja ukazało się ze wstępem i opracowaniem dr Mateusza Ratyńskiego. On sam wskazał na Pamiętniki Macieja Rataja jako źródło poznania dziejów II RP. – Jego Pamiętniki obejmujące lata 1918-1927 są podstawowym źródłem badań historyków, którzy z nich muszą korzystać, żeby poznać pewne fakty dotyczące parlamentaryzmu, polityki i Ruchu Ludowego – podkreślił dr Ratyński.

Po głównych wystąpieniach nastąpiła dyskusja z uczestnikami spotkania.

MAT