W 40-lecie działalności Związku Młodzieży Wiejskiej

Wiejski ruch młodzieżowy to historia życia i działalności wielu przedstawicieli kolejnych pokoleń młodych mieszkańców wsi – zarówno jego prekursorów Związku Młodzieży Wiejskiej z odległych czasów, jak i współczesnej generacji działaczy. Ważną datą tego ruchu był dzień kolejnego odrodzenia się organizacyjnego ZMW – 3 grudnia 1980 roku. W tym roku obchodzimy 40. rocznicę tego doniosłego wydarzenia.

Związek Młodzieży Wiejskiej to fenomen niespotykany w polskim i europejskim ruchu młodzieżowym, fenomen odradzania się i ciągłości, działania zawsze z myślą o Polsce, wsi, ale także dla realizacji własnych marzeń i aspiracji młodych działaczy. Na trwałe wpisał się w polską scenę polityczną jako organizacja społeczno-wychowawcza silnie identyfikująca się z ruchem ludowym.

Nigdy w dziejach ruchu ludowego jego najbliższa ideowo organizacja młodowiejska nie miała długiej działalności, gdyż przerywana ona była z powodu wojny i okupacji, a potem kilkakrotnie arbitralną decyzją władz państwowych. Ruch ludowy pozbawiany był przez rządzących własnej organizacji młodzieżowej.

Działający od grudnia roku 1980 – już 40 lat – Związek Młodzieży Wiejskiej jest już czwartą formą organizacyjną polskiego ruchu młodowiejskiego po:

1. Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej (nazywanego „Wici” od tytułu prasowego) utworzonego w 1928 r. i działającego do wybuchu wojny we wrześniu 1939 r.;
2. ZMW RP „Wici” reaktywowanego jako jedna z pierwszych organizacji po wyzwoleniu i rozwiązanego w wyniku odgórnej unifikacji organizacji młodzieżowych w jeden Związek Młodzieży Wiejskiej w 1948 r.;
3. ZMW na nowo odrodzony w 1957 r. (w latach 1973-1976 działający pod nazwą Socjalistyczny Związek Młodzieży Wiejskiej).

Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej („Wici”) (1928-1939)to organizacja młodzieżowa utworzona w 1928 r. w wyniku wystąpienia z Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej części działaczy odrzucających współpracę z sanacją z Ignacym Solarzem, Bolesławem Babskim, Stanisławem Miłkowskim, Józefem Niećką, Zygmuntem Załęskim na czele. Jego organem prasowym był tygodnik „Wici”. ZMW RP utrzymywał kontakt z Polską Akademicką Młodzieżą Ludową i z Wielkopolskim Związkiem Młodzieży Wiejskiej, który w skład ZMW RP „Wici” wszedł dopiero w 1936 r., oraz ze Słowiańskim Związkiem Młodzieży Wiejskiej. Nie stanowił części Stronnictwa Ludowego (1931-1939), ale od 1931 r. uznał się za składową część ruchu ludowego w Polsce. Wiciarze organizowali strajki chłopskie lat 1932-1937 oraz uroczystości w dniu Święta Ludowego i Święta Czynu Chłopskiego. ZMW RP („Wici”) popularyzował nowoczesne gospodarowanie i spółdzielczość, propagował oświatę pozaszkolną i uprawianie sportu, organizował kursy przysposobienia zawodowego, zakładał biblioteki i placówki oświatowo-wychowawcze, wśród których na pierwszy plan zdecydowanie wysunął się założony i kierowany przez Ignacego Solarza Wiejski Uniwersytet Orkanowy w Gaci przeworskiej. Po 1 września 1939 r. członkowie Związku czynnie włączyli się w działalność konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego „Roch” i Batalionów Chłopskich.

Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici” (1944–1948)był organizacją młodzieżową kontynuującą działalność przedwojennego Związku Młodzieży Wiejskiej RP („Wici”). W sierpniu 1945 r. znalazł się w sferze wpływów PSL. W końcu 1946 r. lewicowi działacze ludowi podjęli próbę związania organizacji z tzw. Blokiem Stronnictw Demokratycznych. Na zjeździe Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego i ZWM w styczniu 1947 r. powołany został Komitet Demokratyzacji „Wici” z Józefem Ozgą-Michalskim, Ludomirem Stasiakiem i Marianem Tupalskim na czele i czasopismem „Wiciowa Wolna Gromada”. W kwietniu na zjeździe delegatów wyłonione zostało nowe kierownictwo, którego prezesem został Stefan Ignar, a wiceprezesami – Józef Ozga-Michalski i Władysław Jagusztyn. Organizacja ta potępiła agraryzm i uznała zasady marksizmu. W lipcu 1948 r. ZMW RP „Wici” „zjednoczył się” z Organizacją Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, Związkiem Młodzieży Demokratycznej i Związkiem Walki Młodych, tworząc Związek Młodzieży Polskiej.

Związek Młodzieży Wiejskiej(1957-1976)stał się symbolem przełomu październikowego 1956 r. Ówczesny klimat sprzyjający aktywności społecznej sprawił, że podjęto działania zmierzające do odrodzenia samodzielnego i autentycznego ruchu młodzieżowego na wsi. Choć władze państwowe nie zgodziły się, by nadać mu dawną nazwę „Wici”, a także – jak się szybko okazało – nie pozwoliły też na samodzielność oraz ideową niezależność tej organizacji, myśl społeczna odrodzonego Związku Młodzieży Wiejskiej osadzona została w nurcie postępowym i demokratycznym.

Rozwijając aktywną działalność, ZMW z szacunkiem odniósł się do postępowej tradycji i dorobku swoich poprzedniczek, a zwłaszcza ZMW RP „Wici”. Budowano organizację otwartą dla młodzieży o różnych poglądach politycznych i światopoglądzie, dbając o demokratyzm i samorządność.

Związek Młodzieży Wiejskiej stał się symbolem pracy organicznej, organizacji pragmatycznej i społecznikowskiej. Był przyjmowany z otwartością i postrzegany przez społeczność wiejską jako wyraz nowoczesności i postępu polskiej wsi. Taka wysoka ocena związana była z dorobkiem tej organizacji, masowością jej inicjatyw społecznych, obejmujących wszystkie dziedziny życia wsi. Swoją działalnością Związek w znaczący sposób przyczynił się do awansu społeczno-zawodowego i oświatowego młodzieży wiejskiej. To właśnie z ZMW wiąże się awans cywilizacyjny polskiej wsi i jej młodego pokolenia.

Wartością najcenniejszą byli jednak członkowie Związku, wychowani w duchu demokracji i twórczej pracy dla Polski, wsi, ale i dla siebie. Można w sposób jednoznaczny stwierdzić, że działacze ZMW to generacja o silnie rozwiniętych aspiracjach do społecznego działania, otwartego na postęp, o zakorzenionej tradycji wspólnego działania, i co najważniejsze o wysokich standardach moralnych.

W latach siedemdziesiątych, w oligarchicznym systemie sprawowania władzy przez ekipę Edwarda Gierka, ZMW nie oparł się kolejnym tendencjom unifikacyjnym w ruchu młodzieżowym. W 1973 r. organizacja przyjęła odgórnie narzuconą nazwę – Związek Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej, a trzy lata później, w 1976 r. zaprzestał całkowicie działalności, a jego struktury włączono wspólnie ze Związkiem Młodzieży Socjalistycznej do Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. Zjednoczenie ruchu młodzieżowego w 1976 r. – jak się okazało – miało kruche podstawy. Nie pogodziło się z tym wielu działaczy ZMW.

Kolejne odrodzenie organizacji młodowiejskiej umożliwił dopiero kolejny kryzys społeczno-polityczny w Polsce, który wywołał wydarzenia 1980 r. i poryw demokracji. Program ideowopolitycznej jedności narodu, lansowany przez ekipę Gierka, przyniósł gorzkie rozczarowanie wszystkim grupom społecznym. Niezadowoleni byli młodzi członkowie PZPR, których nie tylko pozbawiono możliwości awansu, ale skazano wręcz na ostracyzm społeczny.

W 1980 r. zbuntowali się robotnicy, chłopi, intelektualiści. Ferment ogarnął organizacje młodzieżowe. Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, który od 1976 r. skupiał w swoich szeregach działaczy ZMW, SZSP, ZHP i ZMS, nie był w stanie wytworzyć więzi organizacyjnych.

Od października 1980 r. dawni działacze ZMW spotykali się i dyskutowali, jakie należy podjąć działania, aby reaktywować Związek. 3 grudnia 1980 r. w Sali im. L. Kruczkowskiego Pałacu Kultury odbył się Ogólnopolski Zjazd Założycielski ZMW. Przewodniczącym Tymczasowego Zarządu ZMW został Waldemar Świrgoń. Przyjęto deklarację ideową, statut i program, znaczek organizacyjny i hymn Związku. Postanowiono reaktywować Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych. Udział w zjeździe wymagał odwagi cywilnej.

Początkowo władze ZSL i PZPR nie popierały decyzji o powołaniu ZMW, ale inną postawę zajmowali członkowie tych partii. Liderzy partyjni, widząc determinację młodzieży, zaczęli zmieniać nastawienie. 15 grudnia 1980 r. VIII Kongres ZSL podjął decyzję o reaktywowaniu ZMW. 7 stycznia 1981 r. idea powstania ZMW uzyskała poparcie wśród członków kierownictwa PZPR. Decyzja zapadła na wspólnym posiedzeniu Biura Politycznego i Prezydium NK ZSL.

Dr Janusz Gmitruk

Dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego

Materiał ilustracyjny pochodzi ze zbiorów Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego