II wojna światowa zapisała się w pamięci bardzo wielu milionów mieszkańców ówczesnego świata jako jeden z najbardziej okrutnych i zbrodniczych konfliktów zbrojnych w XX wieku. Toczyła się na ogromnych obszarach kuli ziemskiej. Miała to być wojna totalna – i nią była. Obejmowała wszystkie dziedziny życia i funkcjonowania społeczeństw, narodów i państw. Była prowadzona na wszystkich kontynentach, na lądzie, morzu i w powietrzu.

Nacjonalistyczne cele wojny oznaczały zniknięcie z ludzkiej cywilizacji całych narodów, łącznie z ich kulturą, dorobkiem intelektualnym, technicznym, religią. Celem wojny był bowiem nowy podział świata oraz budowa nowych, potężnych, skrajnie nacjonalistycznych państw.

Stolicą niemieckiej Europy miał być Berlin

III Rzesza planowała skupiać w Europie Niemców, którzy po zdegradowaniu Słowian oraz zniszczeniu Żydów i Cyganów – zgodnie z programem Adolfa Hitlera – mieli pełnić rolę panów. Miała panować nad całym światem. Stolicą niemieckiej Europy miał być Berlin. Przemysł, technologię, technikę planowano rozwijać tylko w Niemczech, inne zaś narody miały pracować na pomyślność niemieckiego narodu i jego państwa.

Narody Europy Środkowej i Wschodniej nie miały żadnej wartości dla Niemiec. Ich tradycje i kulturę uznano za mało wartościową. Kwestie narodowościowe rozwiązywano drogą masowych wysiedleń i eksterminacji całych nacji w obozach koncentracyjnych. Rządzić III Rzeszą miał Führer – wódz narodu niemieckiego. Obowiązującymi ideologiami były faszyzm, szowinizm, nacjonalizm i rasizm, na których oparty był system państwa hitlerowskiego budowanego na modelu i ustroju nakreślonych w programie partii NSDAP. Polityka ta zagroziła państwom Europy i świata.

Drugi model ustroju monopartyjnego, nacjonalistycznego, bardzo podobnego do faszystowskiego stworzył w ZSRR Józef Stalin. Było to państwo rządzone przez partię komunistyczną, która – posługując się frazeologią komunistyczną – budowała system władzy totalitarnej. Takiej władzy, która niszczyła wszelką opozycję polityczną Rosjan. Komuniści planowali swoją ideologię rozszerzyć na cały świat. Na pierwszym planie była Europa.

Model państwa faszystowskiego stworzył także Benito Mussolini, który za pomocą ideologii faszyzmu chciał odbudować Cesarstwo Rzymskie wokół Morza Śródziemnego. Poparł on plany niemieckie i był najbliższym sojusznikiem Hitlera.

Własny model państwa nacjonalistycznego, także o charakterze faszystowskim, stworzyła Japonia, dążąca do imperialnego podporządkowania sobie Dalekiego Wschodu, tj. zajęcia Korei, Mandżurii, części Chin i innych krajów tego obszaru świata.

Niemcy, Włochy i Japonia utworzyły Oś, podporządkowując sobie sąsiednie kraje, które wykorzystywano jako teren swej aneksji, grabieży i eksploatacji. Był to podbój świata i przekształcania go na potrzeby własnej faszystowskiej wizji. Państwa te łamały obowiązujące prawo międzynarodowe, konwencje, zasady prowadzenia wojen, ochrony człowieka jako wartości najwyższej. Ich totalne ideologie prowadziły do polityki agresji i masowych zbrodni na własnych obywatelach i innych narodach Europy i świata.

Związek Radziecki ogarnięty szowinizmem wielkoruskim realizował podobne plany. Faszyzm i komunizm zaczęły kroczyć drogą zbrodni w panowaniu nad światem. 

Agresja, aneksje, eksploatacja, grabieże, mordy i zbrodnie prowadzone na masową skalę

Cechą charakterystyczną w konfliktach zbrojnych II wojny była agresja, aneksje, eksploatacja, grabieże, mordy i zbrodnie prowadzone na masową skalę. Zbrodnie te udoskonalano w obozach koncentracyjnych, niszcząc ludzi, poddając ich eksperymentom pseudomedycznym, mordując poprzez nieludzką pracę i w komorach gazowych. Była to planowa akcja wyniszczenia całych narodów.

Bezprawne mordy, masowe egzekucje publiczne, pacyfikacje, getta, obozy koncentracyjne i obozy pracy pochłonęły miliony obywateli świata. Obozy te tworzyli Niemcy, Włosi, Rosjanie i Japończycy w ramach masowej eksterminacji i totalnej eksploatacji siły roboczej krajów okupowanych. Ludzie z obozów pod przymusem budowali infrastrukturę wojenną. Każdy akt oporu traktowany był jako walka z systemem władzy okupanta.

W ZSRR, Polsce, Jugosławii, Albanii i Korei palono całe wsie, stosując odpowiedzialność zbiorową. Dokonano planowych zniszczeń inteligencji polskiej w akcjach pod kryptonimem „AB” oraz „Noc i Mgła”. Masowo wywłaszczano Polaków i inne narody z ich stanu posiadania, wprowadzono obowiązek pracy i niskie przydziały żywności, co zagrażało bytowi biologicznemu ludności. Metodą rządzenia okupantów, tj. Niemców, Sowietów, Włochów i Japończyków, był masowy terror (m.in. w Polsce pacyfikowano wsie w odwet za opór i sprzeciw w oddawaniu kontyngentów żywności).

Formą eksploatacji narodów podbitych była obowiązkowa praca dla „zwycięstwa Rzeszy i Osi”; wszelki opór likwidowano w publicznych egzekucjach w miastach, fabrykach, więzieniach, obozach pracy i obozach koncentracyjnych.

Zabiegano o pozyskanie obywateli podbitych krajów dla ideologii faszyzmu. Agitowano ich poprzez propagandę do kolaboracji z państwami Osi, zmuszano państwa do udziału w wojnie po stronie Osi. Zmierzało to do nowego podziału świata na części faszystowską i antyfaszystowską.

Wojna toczyła się więc o masową i powszechną świadomość ludzi, a żołnierzem stawał się każdy człowiek, gdyż linia frontu przechodziła – jak stwierdził marszałek Dmitrij Ustinow – „przez umysły i serca ludzi”. Toczyła się również walka o przekonania, o uznanie humanistycznych wartości, tradycji narodowych oraz ogólnoludzkich zasad bytu i szacunku dla drugiego człowieka. Faszyści te zasady łamali, wychodząc z założenia, że „cel uświęca środki”, że po wojnie nikt nie będzie rozliczał jej zwycięzców z odpowiedzialności.

W walce z faszyzmem odwoływano się do tożsamości narodowej, tradycji, kultury ojczystej, wartości religijnych i narodowych. Nawet Stalin – komunista, internacjonalista – w okresie największego zagrożenia ZSRR przez Niemców pod Moskwą odwołał się nie do treści rewolucyjnych, ale do Rosji i narodu rosyjskiego, wzywając do obrony bytu Matki-Ojczyzny.

Podobne treści głosił Winston Churchill, kierujący obroną Wielkiej Brytanii po zajęciu Francji przez Niemców w 1940 r. Ogłosił strategię „podpalenia Europy”, tj. walki z Niemcami wszędzie na lądzie, morzu i w powietrzu. Chcąc osiągnąć ten cel, utworzył Kierownictwo Operacji Specjalnych (SOE) przy Ministerstwie Wojny Ekonomicznej (z centralą w Londynie). Działalność SOE bazowała na krajowych ruchach oporu walczących z Niemcami w Polsce, we Francji, w Czechach, na Słowacji, w Belgii, Holandii, Grecji, Jugosławii, Albanii, Danii, Norwegii, a od czerwca 1941 r. – w ZSRR.

W Związku Radzieckim w ruchu oporu walczyło 2 mln partyzantów, w Polsce – 700 tys., we Francji – 600 tys., w Jugosławii – 500 tys., we Włoszech – 250 tys., w Belgii, Czechosłowacji, Grecji, Norwegii – po 100 tys.

TEKST: dr Janusz Gmitruk

Dyrektor Muzeum Historii

Polskiego Ruchu Ludowego