Ostatnio w księgarniach pojawiło się dużo książek o kobietach z podziemia o tych bardzo znanych i o niemal zupełnie zapomnianych. O tych, które nie zawahały się, by oddać krajowi swą młodość, a niejednokrotnie i życie. Chroniły swe dzieci, ratowały rannych, chwytały za broń. Odniosły największe zwycięstwo – nie poddały się, zwyciężyły.

Masowy udział Polek w konspiracji oraz formacjach wojskowych podczas wojny jest fenomenem na skalę światową, a jedną z symbolicznych, zapomnianych postaci jest Maria Węgorek „Zgrzebna” – wiejska kobieta z Sielc w pow. Puławy.

„Była to osoba niezwykle energiczna. Swoim zapałem i dobrym przykładem w ciężkiej pracy niepodległościowej oddziaływała na wiele koleżanek w swych szeregach. Gdy zaszła potrzeba, potrafiła stawać na apel z bronią w ręku i walczyć z wrogiem” – pisał o niej Stefan Rodak, zastępca komendanta Obwodu BCh Puławy.

Jej życiorys stanowi gotowy scenariusz do filmu fabularnego. Dodajmy, filmu o dużych walorach patriotycznych. W latach okupacji walczyła w Szarych Szeregach, Batalionach Chłopskich i Ludowym Związku Kobiet. Aresztowana przez Niemców, była przetrzymywana w areszcie. Brała udział w wielu akcjach zbrojnych, m.in. w akcji wysadzania pociągu z amunicją pod Gołębiem w 1943 r. Kiedy gestapo otoczyło jej dom, w którym przebywała, ucieczkę ułatwiła jej matka – sama ginąc na progu swego domu. W konspiracji została awansowana do stopnia kapitana. Odznaczona Krzyżem Virtuti Militari V kl. Po wyzwoleniu stale nękana przez Urząd Bezpieczeństwa. Za działalność w „Wiciach” i PSL była więziona na Zamku Lubelskim i na Majdanku. Po wojnie wyróżniła się aktywnością.

Zenon Kaczyński
Zakład Historii Ruchu Ludowego Fundacji Rozwoju