Włodzimierz Tetmajer na to miano zasłużył nie tylko jako ludowy polityk i parlamentarzysta, ale też jako poeta, malarz i grafik.

Pokochał lud, choć nie pochodził z rodziny chłopskiej, lecz ziemiańskiej. Urodzony 31 grudnia 1861 r. w Harklowej w powiecie Nowy Targ, wykształcony filolog klasyczny, po studiach w Krakowie, Wiedniu, Monachium, Paryżu i Rzymie poświęcił się głównie malarstwu i poezji.

Był autorem wielu cennych obrazów o tematyce ludowej. Jednym z czołowych przedstawicieli „Młodej Polski”. Wydał też kilka tomików poezji. Na szczególną uwagę zasługuje napisana przez Włodzimierza Tetmajera „powieść chłopska” pt. Racławice opublikowana w 1916 r., która miała stanowić replikę „szlacheckiego” Pana Tadeusza. Dokonał także szeregu przekładów z literatury starożytnej.

Jego twórczość pozostała pod wpływem modnego w drugiej połowie XIX wieku nurtu artystycznego – chłopomanii. Sensacją w życiu artystycznym ówczesnej Galicji stało się małżeństwo Włodzimierza Tetmajera z Anną Mikołajczykówną, córką chłopa z Bronowic. Po ślubie, który odbył się w sierpniu 1890 r., zamieszkał w Bronowicach w drewnianym, krytym strzechą domu.

Małżeństwo artysty z wiejską dziewczyną uważano za mezalians. Od Włodzimierza Tetmajera odwróciła się ziemiańska rodzina, wielu czcigodnych i najjaśniejszych. Za Tetmajerem poszli jednak inni twórcy, nie przejmując się tym, że wytykano ich palcem, okładano towarzyską anatemą. Poeta Lucjan Rydel, który był częstym gościem u Tetmajera w Bronowicach, za żonę wybrał siostrę Anny Tetmajerowej, Jadwigę Mikołajczykównę. Włodzimierz Tetmajer stał się pierwowzorem postaci gospodarza w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Poeta przeżył na wsi 33 lata. W Bronowicach wybudował swój dom, tu założył gospodarstwo, tu wychował swoje dzieci. Włączył się w życie codzienne wiejskiej społeczności. Założył straż pożarną, co było na owe czasy ewenementem. W swoim domu spotykał się z sąsiadami, rozmawiali o Polsce, o jej przeszłości i kształcie przyszłości.

Malował, tworzył, prowadził badania nad kulturą duchową i materialną Bronowic oraz najbliższych okolic. W 1898 r. ogłosił rozprawę pt. Gody i godnie święta, czyli okres świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem. Ośmieszani chłopomani małopolscy wraz z Wodziarzem Tetmajerem pozostali wierni głoszonym ideałom do końca swych dni. Chwała im za to, ponieważ chłopomania nie była kwestią mody. Był to refleks zjawiska szerszego, sprawy unarodowienia chłopów, ich wejścia – jako pełnoprawnych obywateli – w krąg życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Pobyt Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach był okresem najbardziej twórczym w jego życiu.

Talent i aktywność artystyczna Włodzimierza Tetmajera i innych wybitnych artystów rozkwitła podczas obchodów 100. rocznicy Insurekcji Kościuszkowskiej. Centralne uroczystości odbywały się w roku 1894 w Galicji. Ich główny akcent stanowiła Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie. Była ona próbą podsumowania osiągnięć ekonomicznych i kulturalnych jednej z polskich dzielnic pod zaborami. Stwarzała też znakomitą okazję do zaprezentowania jej dorobku narodowi.

Główną atrakcją Powszechnej Wystawy Krajowej była przygotowana na zlecenie rady miasta Lwowa wielkim nakładem sił i środków „Panorama Racławicka” – dzieło zespołu malarzy pod kierunkiem Jana Styki i Wojciecha Kossaka. Włodzimierz Tetmajer przy jej powstawaniu, jako ekspert od folkloru, malował przede wszystkim postaci chłopów, stroje ludowe i sceny rodzajowe. „Panorama Racławicka” stała się jednym z ważnych magnesów przyciągających do Lwowa wycieczki ze wszystkich zaborów.

W tym czasie w Galicji, zwanej polskim Piemontem, we Lwowie powstało 3 maja 1894 r. Towarzystwo Demokratyczne Polskie (TDP). Jego głównym zadaniem było doprowadzenie do powołania jednolitego, demokratycznego stronnictwa ludowego. Program TDP miał stanowić płaszczyznę, na której – w myśl teoretycznych założeń Bolesława Wysłoucha – połączyć się mieli w jedną organizację polityczną chłopi i demokratyczna inteligencja.

TDP było współorganizatorem zjazdu 26 i 27 sierpnia 1894 r. we Lwowie. Najliczniej stawili się wówczas chłopi. Około 3 tysięcy gości ubranych w sukmany, z przypiętym do klapy zielonym listkiem bluszczu, obejrzało najpierw Wystawę Krajową i „Panoramę Racławicką”, a potem wzięło udział w wielkim wiecu zorganizowanym przez „Przyjaciela Ludu”.

Dr Janusz Gmitruk

Muzeum Historii

Polskiego Ruchu Ludowego

Fotografie pochodzą ze zbiorów Zakładu Historii Ruchu Ludowego

 Całe teksty w wersji papierowej tygodnika Zielony Sztandar

Zamów prenumeratę: http://zielonysztandar.com.pl/prenumerata/