Z inicjatywy przewodniczącego Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego, Czesława Siekierskiego, na posiedzeniu tejże Komisji w dn. 17 czerwca 2015 r. miała miejsce prezentacja analizy dotyczącej rozmiaru masowego wykupu gruntów rolnych w UE. Wyniki badania opracowanego przez Transnational Institute z Holandii wskazują, że zjawisko to istotnie ma miejsce w Europie. Badanie omawia pewne powody stojące za masowym wykupem gruntów rolnych w UE oraz bada jego wpływ na bezpieczeństwo i niezależność żywnościową w Europie, zatrudnienie na obszarach wiejskich oraz witalność i zrównoważony wpływ na środowisko. Badanie sugeruje również, że masowy wykup gruntów rolnych, szczególnie, jeśli ma on związek z innymi palącymi kwestiami związanymi z gruntami w UE, wymaga reformy zarządzania gruntami w Europie. Poniżej publikujemy komentarz Czesława Siekierskiego.
Uważa się, że Europa jest usytuowana poza zasięgiem zjawiska światowego wykupu gruntów rolnych (global land grabbing), którego to zwrotu używa się dla określenia postępującego światowego zainteresowania gospodarstwami rolnymi i dużej skali wzrostu liczby zawieranych transakcji dotyczących gruntów. Opracowanie podważa ten pogląd, przedstawiając znaczący, aczkolwiek jedynie częściowy, dowód na to, że masowy wykup gruntów rolnych ma miejsce w UE, mierzony stopniem zagranicznej własności gruntów, przejmowaniem kontroli nad znacznymi obszarami i nieprawidłowościami towarzyszącymi różnym transakcjom dotyczącym gruntów. W porównaniu do Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej i byłych państw socjalistycznej Eurazji skala i zasięg wykupu ziemi są jednak ograniczone, a wstępne dane wskazują, że zjawisko to skupia się głównie w przypadku pewnych państw członkowskich z Europy Wschodniej.
Wykup gruntów rolnych w UE jest dokonywany przez zróżnicowany krąg podmiotów, włączając w to podmioty zagraniczne i krajowe, państwowe i prywatne, osoby fizyczne i osoby prawne. Poza wykształceniem się wielkich, korporacyjnych przedsiębiorstw rolnych w Europie, angażujących kapitał z całego świata, pęd do ziemi przyciągnął nową, niezwiązaną dotychczas z sektorem rolnym klasę inwestorów finansowych, którą stanowią grupy bankowe, fundusze inwestycyjne, handlarze gruntów i spółki kapitałowe wykupujące ziemię w UE. Masowy wykup gruntów rolnych w Europie dotyczy również nowej grupy brokerów gruntów rolnych, składającej się ze spekulantów i oszustów, którzy działają w interesie korporacyjnym lub prywatnym.
Ten zróżnicowany krąg podmiotów odzwierciedla wielość czynników stojących za wykupem gruntów w UE, włączając w to: różnice w cenach ziemi na terytorium UE, które zachęcają do spekulacji, i procesów land artificalisation (zajmowania gruntów); niezamierzone konsekwencje reform gruntowych, programów prywatyzacji i konsolidacji gruntów w państwach członkowskich Europy Wschodniej; powiązanie między kontrolą nad gruntami i dostępem do płatności z WPR oraz różne polityki UE powiązane z żywnością, energią, handlem, finansami i inwestycjami.
Opracowanie stawia tezę, że wpływ wykupu gruntów rolnych, pozostający w Europie zjawiskiem o ograniczonym zasięgu, musi być umiejscowiony w kontekście szerszych przemian strukturalnych w rolnictwie UE. W warunkach dramatycznego poziomu koncentracji terenów i szybkiego opuszczania rynku przez małe gospodarstwa rolne w UE wykup gruntów przez zyskanie nad nimi kontroli, prywatyzację lub wywłaszczenie naturalnych zasobów stał się aktywnym czynnikiem wpływającym na dalsze osłabienie społeczno-ekonomicznej i środowiskowej żywotności sektora rolnictwa. Prowadzi do dalszej erozji europejskiego modelu gospodarstw rodzinnych, opartego na zrównoważonej i wielofunkcyjnej formie rolnictwa i blokuje wejście do rolnictwa młodym i ambitnym rolnikom. Ma to realne konsekwencje dla europejskiego bezpieczeństwa żywnościowego, zatrudnienia, dobrobytu i bioróżnorodności, gdyż wraz z upadkiem i marginalizacją małych gospodarstw rolnych w Europie maleją również wielorakie korzyści, jakie niesie ze sobą ten rodzaj rolnictwa i sposób życia.
Czytaj więcej na e-wydaniu zielonego sztandaru:http://wydawnictwoludowe.embuk.pl/pub/zielony-sztandar-zielony-sztandar-1-7-lipca