„Wici” – pierwsza samodzielna organizacja młodowiejska stała się niedoścignionym wzorcem dla innych. Słowa „Wici” i wiciarze były wyróżnikiem dla wielu działaczy wiejskich, którzy wpisali się w polskie dzieje jako wiciowe pokolenie chłopów.

W tym roku przypada 85. rocznica powstania Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici” – organizacji, która wywarła niebagatelny wpływ na kilka kolejnych pokoleń młodych, aktywnych społecznie mieszkańców wsi.

Decyzja o powołaniu odrębnej organizacji – Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” – zapadła na Walnym Zjeździe Delegatów Kół Młodzieży Wiejskiej 29 czerwca 1928 roku w Warszawie.

W powstanie ZMW RP znaczący wkład wniosła grupa wychowanków sandomierskiego gimnazjum – w znacznej części akademików warszawskich, jak: Stanisław Araszkiewicz, Bolesław Babski, Kazimierz Banach, Piotr Banaczkowski, Stanisław Barański, Adam Bień, Józef Błasiak, Michał Drozdowicz, Bolesław Gałęza, Franciszek Kamiński, Ignacy Kwaśniewski, Jan Nosek, Stanisław Wójcik i Jerzy Zalewski. Działacze ci stanowili czołowy zespół organizatorów Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej w latach dwudziestych. Spośród nich rekrutowało się następnie trzech prezesów wojewódzkich, co daje świadectwo, jaką rolę odegrali młodzi inteligenci – uczniowie, a później akademicy – w ruchu młodowiejskim.

Dorobek organizacyjny, ideowy i programowy „Wici” był wyłączną zasługą młodych chłopów. Tworzyli oni swoją organizację samodzielnie i spontanicznie, bez państwowych dotacji, bez pomocy innych organizacji i władz administracyjnych, a często wręcz im wbrew.

Głównym celem działalności ZMW RP było – jak głosił statut – „Uzgadnianie i ogniskowanie pracy nad podniesieniem duchowego i gospodarczego poziomu oraz poczucia obywatelskiego młodzieży wiejskiej”.

Początkowo Związek uważał się za organizację apolityczną, spełniającą wyłącznie funkcje społeczno-oświatowe i wychowawcze. Na terenie wiejskim współpracował blisko z organizacjami ruchu ludowego, nie deklarując poparcia dla żadnego ze stronnictw i nie angażując się w spory oraz partyjne walki. Swą pracą uświadamiającą oddziaływał na opinię wsi w kierunku zjednoczenia ruchu ludowego.

Pod wpływem zaostrzającej się sytuacji politycznej w Polsce i pogarszających się w związku z kryzysem gospodarczym warunków życia na wsi, w toku dyskusji zainicjowanych przez ludowe środowiska akademickie na łamach organów prasowych Związku i w szeregach organizacji krystalizowała się ideologia „Wici”. Ruch wiciowy kształtował się jako ważny ośrodek radykalnego ruchu ludowego.

Po połączeniu stronnictw chłopskich w marcu 1931 roku za jedynego politycznego reprezentanta ruchu ludowego ZMW RP uznał Stronnictwo Ludowe, zastrzegając sobie przy tym całkowitą niezależność organizacyjną i ideową. To moralne poparcie Związku, a zwłaszcza coraz liczniejszy napływ jego wychowanków do szeregów SL, miały doniosłe znaczenie dla dalszego rozwoju Stronnictwa i utrzymania jego jedności.

Od roku 1931 „Wici” aktywnie uczestniczyły, pośrednio lub bezpośrednio, w opozycyjnych akcjach Stronnictwa Ludowego – strajkach, manifestacjach i wiecach. Angażując się w walkę polityczną, wiciarze w dużej mierze wpłynęli na rozszerzenie się ruchu antysanacyjnego na wsi. Szczególne znaczenie miało wypracowanie przez wiciarzy zasad polskiego agraryzmu, który stał się podstawą ideologiczną programów zarówno ZMW RP, jak  i SL.

Jedną z najważniejszych dróg do osiągnięcia przyjętych celów programowych była społeczno-wychowawcza praca ZMW RP na wsi. Ruch wiciowy przyspieszał proces dojrzewania obywatelskiego i politycznego młodzieży. Przez różne formy działalności kół „Wici” uczył młodych mieszkańców wsi współżyć w środowisku, pracować zespołowo, wyrabiał poczucie wzajemnego szacunku i równości, podnosił ich świadomość społeczną.

Wielką wagę przywiązywano do aktywnej i systematycznej pracy szeregowych członków „Wici”, zrzeszonych w miejscowych kołach młodzieży – najniższym szczeblu organizacyjnym Związku. Naczelnym zadaniem „Wici” była troska o młodego człowieka, o związanie go z organizacją i ruchem ludowym; wychowanie na przyszłego działacza i ofiarnego patriotę, aktywnego w walce o godne miejsce i rolę chłopów w państwie.

Równie wiele uwagi co do pracy ideowo-wychowawczej wiciarze przywiązywali do działalności oświatowej i kulturalnej w środowisku wiejskim. Poprzez organizowanie różnego rodzaju kursów, odczytów, świetlic, tworzenie zespołów samokształceniowych i amatorskich zespołów teatralnych rozbudzali w młodych mieszkańcach wsi ambicje i marzenia o wydźwignięciu wsi z biedy, o stworzeniu chłopom godnych warunków bytu i możliwości uczenia się. Do ważnych osiągnięć Związku zaliczyć należy sukcesy w propagowaniu czytelnictwa.

Wiciarze stawiali sobie za cel podniesienie prestiżu zawodu rolnika w świadomości społecznej. Upowszechniali wiedzę fachową w ramach kół i w związkach sąsiedzkich „Wici”, zachęcali nie tylko młodych chłopów, ale i starsze pokolenie do racjonalnego gospodarowania i współzawodnictwa w osiąganiu coraz lepszych plonów i efektywniejszej hodowli. Niemałe sukcesy działacze „Wici” odnieśli także w dziedzinie spółdzielczości, zwłaszcza społemowskiej, propagując i rozwijając na wsi różne jej formy.

Okres jedenastoletniej pracy ZMW RP – przerwanej wybuchem II wojny światowej – przyniósł poważny dorobek organizacyjny i znaczne osiągnięcia we wszystkich dziedzinach działalności wiciowej, wypracowane – co zasługuje na szczególne podkreślenie – głównie dzięki ogromnemu zaangażowaniu wiciarzy, przy niewielkich środkach finansowych, uzyskiwanych wyłącznie ze składek członkowskich i dzięki wsparciu sympatyków.

Najważniejszym jednakże z tych osiągnięć był wpływ, jaki Związek wywarł na ukształtowanie charakterów, ideowych postaw i wzorców zachowań oraz integrację społeczną licznej rzeszy młodych mieszkańców wsi. Znaczącą rolę odgrywały w tym ideały wychowawcze i metody kształcenia wypracowane przez Ignacego Solarza w Wiejskim Uniwersytecie Orkanowym w Gaci przeworskiej.

Słowa „Wici” i wiciarze były wyróżnikiem dla wielu działaczy wiejskich. Utworzyli oni nie tylko niedościgniony model organizacji wiejskiej, ale ukształtowali osobowość wiciarza – działacza wyrobionego politycznie, o wysokiej postawie moralnej, otwartego dla postępu i sprawiedliwości społecznej.

W chwilach największej próby dla politycznego ruchu chłopskiego – w roku 1935, w czasie okupacji 1939-1945, po zakończeniu wojny i utworzeniu Polskiego Stronnictwa Ludowego – właśnie oni zadecydowali o sukcesie ruchu ludowego.

Lata II wojny światowej stały się sprawdzianem patriotyzmu i zdolności organizacyjnych młodzieży wiejskiej. W czasie okupacji nastąpiła największa percepcja wiciowej ideologii. W szeregach „Rocha” i Batalionów Chłopskich myśl polityczna ruchu ludowego została wzbogacona i pogłębiona. Wiciarze łączyli dwa atrybuty: żołnierza i działacza – polityka. Do organizacji konspiracyjnych wnosili wszystkie swe doświadczenia zdobyte w okresie międzywojennym. Walczyli z bronią w ręku, prowadzili działalność propagandowo-prasową, a także uczyli się na tajnych kursach.

Wiciarze nie tylko współorganizowali Stronnictwo Ludowe „Roch”, ale byli także współtwórcami armii polskiej wsi – Batalionów Chłopskich. To oni stanowili w BCh znakomitą większość żołnierzy. Cała bez mała Komenda Główna oraz komendy okręgowe i obwodowe BCh kierowane były przez wiciarzy. Większość dowódców oddziałów partyzanckich i Oddziałów Specjalnych BCh rekrutowała się także z członów „Wici”.

Wiciarki zrzeszone w tajnych komórkach współdziałającego z BCh Ludowego Związku Kobiet pełniły odpowiedzialne funkcje łączniczek, sanitariuszek Zielonego Krzyża i kolporterek podziemnej prasy.

Po wojnie i po powstaniu Polskiego Stronnictwa Ludowego – właśnie wiciarze zadecydowali o sukcesach ruchu ludowego, unicestwionych przemocą przez komunistyczny reżim. Oni też przenieśli prawdziwe idee i historyczne tradycje polskiego ruchu ludowego do wolnej po roku 1989 Polski.

Po zakończeniu działań wojennych Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” był jedną z pierwszych organizacji społeczno-politycznych, które reaktywowały swą działalność. Nawiązując do programu i metod pracy z okresu międzywojennego, młodzież wiciowa włączyła się w odbudowę zniszczonego wojną kraju. Już w roku 1945 ZMW RP „Wici” reprezentował znaczną jak na owe czasy siłę – zrzeszał w swych szeregach około pół miliona członków.

Chociaż Związek stronił od zaangażowania politycznego, został wciągnięty w wir ówczesnych wydarzeń. Wśród działaczy wiciowych ścierały się różne poglądy na temat koncepcji powojennej odbudowy i przebudowy Polski.

W wyniku bezwzględnej walki politycznej. Prowadzonej różnymi metodami przez komunistów, na skutek nacisków administracyjnych przeprowadzono tzw. Demokratyzację „Wici”. Infiltrowano organizację poprzez osoby obce ideowo ruchowi wiciowemu, pomniejszano dorobek Związku i prześladowano jego działaczy. Doprowadzono do zmiany jego kierownictwa i polityki.

W wyniku bezwzględnej walki politycznej, prowadzonej różnymi metodami, na skutek nacisków komunistów przeprowadzono, o ironio, tzw. demokratyzację „Wici” – tej najbardziej demokratycznej organizacji w dziejach ruchu młodzieżowego. Związek – podobnie jak PSL – infiltrowano poprzez osoby obce ideowo ruchowi wiciowemu, pomniejszano jego dorobek i prześladowano działaczy. Doprowadzono do zmiany jego kierownictwa i polityki. W roku 1949 organizacja ZMW RP „Wici” przestała istnieć, została wcielona do Związku Młodzieży Polskiej.

Kolejne polskie odnowy w latach 1956 i 1980 rozbudzały w młodych mieszkańcach wsi pragnienia powrotu do wiciowych tradycji. Jednakże żadna z powstałych wówczas organizacji młodowiejskich nie dorównała swej poprzedniczce – przedwojennym „Wiciom”.

Z udziałem ludowców w styczniu 1957 r. reaktywował działalność Związek Młodzieży Wiejskiej, choć władze państwowe nie zezwoliły zarówno na jego dawną nazwę – „Wici”, jak i na samodzielność oraz ideową niezależność organizacji.

Związek Młodzieży Wiejskiej był politycznie i programowo podporządkowany PZPR i ZSL (członkowie partii polit. dominowali we władzach Związku); ZMW prowadził głównie działalność społeczno-kulturalną i oświatową (czytelnictwo, Korespondencyjny Klub Młodych Pisarzy, amatorskie zespoły artystyczne, opieka nad wiejskimi klubami i domami kultury, konkursy i szkolenia zaw. dla rolników), działalność sportową (wspólnie z LZS: obozy i wycieczki turystyczne, turnieje sportowe) oraz uczestniczył w pracach użytecznych dla lokalnych społeczności (udział w budowach dróg, remiz straży pożarnych, szkół i in.). W 1970 r. ZMW liczył ok. 1 mln członków.

W 1976 r. wbrew stanowisku większości członków organizacji Związek Młodzieży Wiejskiej połączył się ze Związkiem Młodzieży Socjalistycznej Socjalistycznym Związkiem Młodzieży Wojskowej, tworząc Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. W grudniu 1980 r. ZMW został ponownie odbudowany. Obecnie liczy 50 tys. członków.

ZMW, odwołując się do ideologii agraryzmu, zachowuje samodzielność polityczną i programową, współpracuje z PSL, wspiera rozwój wsi; prowadzi pracę ideowo-wychowawczą, edukacyjną, ekologiczną, kulturalno-artystyczną i turystyczną.

dr Janusz Gmitruk

Dyrektor Zakładu Historii Ruchu Ludowego

Fot. Archiwum ZHRL