Rada UE (ministrowie rolnictwa), Parlament Europejski i Komisja Europejska osiągnęły 26 czerwca br. porozumienie polityczne w sprawie reformy wspólnej polityki rolnej. Porozumienie dotyczy czterech projektów rozporządzeń, które w latach 2014-2020 mają regulować funkcjonowanie WPR w zakresie płatności bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich, wspólnej organizacji rynków rolnych oraz finansowania, zarządzania i monitorowania WPR.
W ocenie resortu rolnictwa większość z przyjętych w porozumieniu rozwiązań jest korzystna dla Polski (i zdecydowanie mniej skomplikowana w porównaniu do pierwotnej propozycji Komisji), dlatego minister rolnictwa poparł zaproponowany kompromis, jednak nie bez zastrzeżeń. W pracach nad reformą przedstawiciele Polski m.in. konsekwentnie zwracali uwagę na konieczność zapewnienia jednakowych warunków, na konieczność rozszerzenia wsparcia powiązanego z produkcją (m.in. tytoń). W tej sprawie minister Stanisław Kalemba podczas posiedzenia Rady w Luksemburgu złożył specjalne, pisemne oświadczenia. Zanim reforma wejdzie w życie, konieczne jest jeszcze formalne zatwierdzenie tekstów legislacyjnych przez Radę i PE jako porozumienia osiągniętego w pierwszym czytaniu. Najprawdopodobniej nastąpi to jesienią, gdyż rozporządzenia muszą być jeszcze dopracowane przez prawników i lingwistów. Projekty kompromisowe zawierają wiele nowych rozwiązań, które będą wymagały wdrożenia przez państwa członkowskie.
Dywersyfikacja upraw
Gospodarstwa do 10 ha powierzchni gruntów ornych będą wyłączone z wymogu dywersyfikacji upraw. Dla gospodarstw między 10 a 30 ha wymagane będą 2 różne uprawy; uprawa główna nie powinna zajmować więcej niż 75 proc. gruntów ornych. Natomiast gospodarstwa powyżej 30 ha gruntów ornych będą musiały posiadać minimum 3 uprawy na gruntach ornych, przy czym dwie uprawy główne nie powinny zajmować więcej niż 95 proc. gruntów ornych.
Obszary proekologiczne
Gospodarstwa posiadające do 15 ha gruntów ornych będą wyłączone z wymogu utrzymywania obszarów proekologicznych. Ich odsetek ma w 2015 r. wynosić 5 proc. i może on być podniesiony do 7 proc. po przedstawieniu przez Komisję raportu (najpóźniej w marcu 2017 r.).
Płatności bezpośrednie
Zapewniono możliwość kontynuowania uproszczonego systemu płatności bezpośrednich SAPS do 2020 r. Jednocześnie wprowadzono nowe komponenty systemu płatności takie jak: I) płatność za praktyki rolnicze korzystne dla klimatu i środowiska (zazielenienie), II) płatności dla małych gospodarstw, III) płatności dla młodych rolników, IV) płatności związane z produkcją oraz V) płatności z tytułu obszarów o ograniczeniach naturalnych. W projekcie rozporządzenia wprowadzono tzw. definicję aktywnego rolnika. Z płatności bezpośrednich będą wykluczane podmioty nie prowadzące działalności stricte rolniczej (np. lotniska, koleje, obiekty sportowe etc.). Państwa członkowskie mają możliwość przesunięcia środków finansowych między filarami.
Płatność dla młodych rolników
Będzie działaniem obowiązkowym dla państwa członkowskiego (do 2 proc. koperty krajowej). Stawka płatności dla młodych rolników będzie podwyższona o 25 proc. Państwa członkowskie ustali limit hektarów w gospodarstwie, do jakiego będzie to wsparcie stosowane. Limit ten może wynosić od 25 ha do 90 ha. Do płatności będą się kwalifikować rolnicy, którzy nie ukończyli 40 roku życia i którzy gospodarują nie dłużej niż 5 lat.
Rozporządzenie horyzontalne
Dla Polski jednym z ważniejszych elementów regulowanych rozporządzeniem horyzontalnym jest sposób wyliczania wysokości wsparcia. Państwa nie stosujące euro, w uzasadnionych przypadkach, będą mogły dla wyliczenia wartości płatności bezpośrednich wypłacanego rolnikom w ich walucie krajowej stosować kurs wymiany określany na podstawie średnich kursów wymiany Europejskiego Banku Centralnego z okresu miesiąca przed 1 października danego roku (a nie 1 dnia).
System dla małych gospodarstw
Instrument dobrowolny dla państw członkowskich i rolników. Wysokość pomocy może zostać określona jako kwota ryczałtowa lub jako kwota odpowiadająca sumie wszystkich płatności, do których otrzymania rolnik byłby uprawniony w standardowym systemie. Maksymalna wysokość wsparcia na gospodarstwo może wynieść do 1250 EURO.
Wsparcie związane z produkcją
Na ten rodzaj wsparcia kraje będą mogły, co do zasady, przeznaczyć do 10 proc. koperty na płatności bezpośrednie, a niektóre kraje (m.in. te, które stosowały SAPS, w tym Polska) do 15 proc. koperty. Płatności będzie można stosować w następujących sektorach: zboża, nasiona oleiste, rośliny wysokobiałkowe, rośliny strączkowe, len, konopie, ryż, orzechy, ziemniaki skrobiowe, mleko i przetwory mleczne, nasiona, mięso baranie i mięso kozie, wołowina i cielęcina, oliwa z oliwek, jedwabniki, susz paszowy, chmiel, burak cukrowy, trzcina cukrowa i cykoria, owoce i warzywa oraz zagajniki o krótkiej rotacji.
Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przez EFRROW
W polityce rozwoju obszarów wiejskich utrzymano dotychczasowe podejście dające państwom członkowskim (lub regionom) autonomię w kształtowaniu programów rozwoju obszarów wiejskich w oparciu o pewien katalog działań. Jednak nowe przepisy dotyczące drugiego filara będą bardziej elastyczne – państwa członkowskie (lub regiony) będą decydować, jakie działania zastosować, aby osiągnąć cele ustanowione na bazie sześciu priorytetów rozwoju obszarów wiejskich oraz podpriorytetów (zamiast dotychczasowych „osi”). Polityka rozwoju obszarów wiejskich prowadzona będzie także w ścisłej koordynacji z innymi politykami rozwojowymi za pośrednictwem unijnych wspólnych ram strategicznych oraz umowy o partnerstwie zawieranej na poziomie krajowym. Utrzymane zostaną działania ukierunkowane na restrukturyzację, inwestycje i modernizację w rolnictwie, a także wsparcie dla młodych rolników i małych gospodarstw, wsparcie dywersyfikacji działalności gospodarczej, odnowy wsi i usług podstawowych. Innowacje stanowić mają motyw przewodni w działaniach związanych z transferem wiedzy, współpracą i inwestycjami w środki trwałe. Rolnictwo ekologiczne będzie teraz odrębnym działaniem. Ponadto, do katalogu PROW wprowadzono zestaw działań związanych z zarządzaniem ryzykiem: ubezpieczenia i fundusze wzajemne oraz instrument stabilizacji dochodów. Na działanie LEADER państwa członkowskie będą musiały przeznaczyć 5 proc. swojej koperty II filara. W podejściu tym możliwe będzie wykorzystanie środków z innych funduszy rozwojowych UE (fundusze polityki spójności i fundusz „rybacki”).
Wspólna organizacja rynków rolnych
Uzgodniono możliwość objęcia obowiązkowymi umowami każdej dostawy produktów rolnych we wszystkich sektorach jednolitej wspólnej organizacji rynków, z zachowaniem dotychczasowych przepisów dla sektora mleka oraz cukru. W sytuacji istotnej nierównowagi rynkowej, w celu stabilizacji sytuacji w danym sektorze. Jednym z najbardziej znaczących ustaleń reformy jest przedłużenie stosowania kwot w sektorze cukru do 30 września 2017 r. W porównaniu z pierwotną propozycją KE oznacza to wydłużenie reżimu o dwa lata gospodarcze. Po zakończeniu kwotowania, cukier w dalszym ciągu będzie objęty mechanizmem dopłat do prywatnego przechowywania. W sektorze mleka wprowadzono możliwość zezwolenia przez państwa członkowskie na rozszerzenie reguł i obowiązkowych składek finansowych przez POs i IBOs, a sektor mleka objęto przepisami odnoszącymi się do reguł konkurencji oraz ogólnymi przepisami dotyczącymi notyfikacji do KE. Oznacza to zmiany pakietu mlecznego i dostosowanie do rozwiązań przyjętych dla innych sektorów. Ponadto, limit skupu interwencyjnego masła ma być zwiększony z 30 tys. ton do 50 tys. ton.
Zazielenienie
W ramach nowego systemu płatności bezpośrednich wprowadzono obowiązek realizacji praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska. „Zazielenienie” ma być realizowane poprzez trzy obowiązkowe praktyki: dywersyfikację upraw, utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ), utrzymanie obszarów proekologicznych (tzw. EFA) lub praktyki równoważne (przynoszące ten sam, bądź wyższy poziom korzyści dla środowiska i klimatu jak praktyki obowiązkowe). Lista praktyk równoważnych będzie określona w załączniku do rozporządzenia.
Seweryn Pieniążek
Fot. Cezary Szejgis