Chcąc pozostawić majątek wybranej osobie, najlepiej sporządzić testament. Dzięki temu, nie dojdzie do dziedziczenia ustawowego, wskutek którego spadek otrzymaliby tylko najbliżsi spadkodawcy. Polskie prawo dopuszcza kilka form spisania ostatniej woli. Obok testamentu spisanego w formie aktu notarialnego, widnieje także testament własnoręczny (holograficzny) oraz urzędowy (alograficzny).

Coraz więcej osób przed śmiercią decyduje się na sporządzenie testamentu, chcąc ograniczyć wszelkie spory, które mogą powstać między potencjalnymi spadkobiercami. To tak naprawdę tylko jeden z powodów przemawiający za spisaniem swojej ostatniej woli. Kolejnym argumentem może być fakt, że spadkodawca chce obdarować majątkiem kogoś, kto nie jest z nim spokrewniony, a więc nie należy zarazem do żadnej grupy dziedziców ustawowych, bądź chce rozdzielić swój spadek w innych proporcjach niż nastąpiłoby to według zasad uregulowanych w kodeksie cywilnym.

Czy forma zapisu ostatniej woli zmarłego ma znaczenie?

Na gruncie prawa cywilnego wyróżniamy testamenty zwykłe oraz szczególne. Te drugie, mogą być sporządzone tylko i wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach, za którymi stoi obawa rychłej śmierci bądź poważne utrudnienie sporządzenia testamentu w formie zwykłej. Ponadto, termin „ważności” tej formy jest również ograniczony, bowiem wynosi 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uniemożliwiały sporządzenie ostatniej woli w formie testamentu zwykłego. W związku z tym, aby testament spadkodawcy był ważny i skuteczny, musi on umrzeć w ciągu tego okrojonego terminu. W przeciwnym wypadku ostatnia wola straci swoją moc, a moment sporządzenia testamentu będzie uważany za niebyły. Warto nadmienić, że ta grupa ma kilka rodzajów, a wśród nich wymienia się testament ustny, podróżny i wojskowy uregulowany w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej.

Trzeba przyznać, że szczególne formy należą do rzadkości. Najpopularniejszymi testamentami są oczywiście testamenty zwykłe, które podobnie jak szczególne występują pod różnymi postaciami. Polskie prawo zna trzy rodzaje testamentów zwykłych, a wśród nich własnoręczny (holograficzny), urzędowy (alograficzny) i w formie aktu notarialnego.

Warto wiedzieć

Za testament może być uznane oświadczenie woli umieszczone we własnoręcznie napisanym liście spadkodawcy do spadkobiercy, opatrzonym datą i podpisem, jeżeli z okoliczności nie wynikają żadne wątpliwości, że spadkodawca chciał sporządzić tej treści testament i miało to być jego rozrządzenie na wypadek śmierci.

Co to jest testament allograficzny?

Potocznie nazywa się go testamentem urzędowym, gdyż sporządzany jest ustnie przed określonym urzędem. W związku z tym, może zostać sporządzony w dowolnym czasie i przez każdą osobę, która posiada zdolność do czynności prawnych. Co istotne jednak, testamentu takiego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme, co wprost wskazują przepisy kodeksu cywilnego. Wynika to z tego, że oświadczenie, które chce złożyć testator (osoba sporządzająca testament) musi zostać wyrażone w sposób ustny. Osoba, która chce rozporządzić testamentowo swoim majątkiem w formie testamentu allograficznego powinna stawić się do odpowiedniego urzędu, aby złożyć ustne oświadczenie woli przed urzędnikiem i świadkami. Treść takiego oświadczenia spisuje się w protokole, który po odczytaniu zostaje opatrzony podpisami testatora, osoby przed którą jest składane, a także świadków, których obecność jest niezbędna. Testament sporządzony w takiej formie nabiera mocy dokumentu urzędowego, a co za tym idzie jest wiążący w świetle prawa.

Uwaga! Za sporządzenie protokołu zawierającego ostatnią wolę spadkodawcy pobierana jest opłata skarbowa w wysokości 22 zł.

Złożenie wniosku

Spadkodawca, który chce sporządzić powinien testament urzędowy powinien złożyć wniosek do urzędu miasta i gminy. Wniosek powinien zawierać:

• dane wnioskodawcy: jego imię i nazwisko, adres zamieszkania , PESEL, nr telefonu ;
• tytuł wniosku: Wniosek o sporządzenie testamentu urzędowego;
• treść wniosku wraz z podaniem imienia, nazwiska oraz adresu zamieszkania dwóch świadków testamentu;
• załącznik: dowód uiszczenia opłaty kwocie 22 zł  za sporządzenie protokołu zawierającego ostatnią wolę spadkodawcy (np. potwierdzenie dokonania przelewu bankowego na konto  urzędu);
• własnoręczny czytelny podpis spadkodawcy.

Ważne!

Testament alograficzny sporządzany jest po wcześniejszym uzgodnieniu terminu przez strony (testator-urząd).

Czy wszędzie możemy sporządzić testament allograficzny?

Art. 951 kodeksu cywilnego wylicza enumeratywnie, a więc w sposób zamknięty, osoby urzędowe, przed którymi można złożyć oświadczenie woli stanowiące rozporządzenie testamentowe. Katalog tych urzędów obejmuje: wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. W związku z tym, że ustawodawca enumeratywnie wymienił katalog tych osób, to wyłącznie wskazane w nim organy są uprawnione do odebrania ustnego oświadczenia woli testatora. Nie ma również możliwości aby osoba urzędowa działała przez pełnomocnika, w związku z czym, musi dokonać czynności osobiście. Osoba urzędowa ma obowiązek przyjęcia oświadczenia woli o testamencie, a także sporządzenia protokołu z dokonanej czynności.

Świadkowie to wymóg, bez którego ani rusz

Sporządzenie testamentu allgoraficznego w obecności co najmniej 2 świadków to niezbędny wymóg potrzebny do ważności ostatniej woli testatora. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby świadków było jednak więcej. Jedynie kodeks cywilny przewiduje pewne ograniczenia co do osób, które mogą być świadkami złożenia takiego oświadczenia woli. Przede wszystkim, osoba będąca świadkiem musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto, nie może to być osoba, głucha lub niema, a także nie potrafiąca pisać. Świadek koniecznie musi władać tym samym językiem, w którym złożone jest oświadczenie woli testatora. Niemożliwe jest również, aby świadkiem była osoba, która w przeszłości została skazana prawomocnym wyrokiem za składanie fałszywych zeznań. Dodatkowo świadkami nie mogą być małżonek testatora, jego krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nim w stosunku przysposobienia. Zakaz ten obejmuje również wszystkie inne osoby, dla których testament przewidywał będzie jakąkolwiek korzyść (np. osoby, na rzecz których uczyniony zostanie zapis windykacyjny). Niedopuszczalne jest także, aby świadkiem była osoba przyjmująca oświadczenie woli testatora, ale nie ma jednak przeszkód, żeby funkcję świadka spełniała osoba sporządzająca protokół.

Warto wiedzieć

Gdy w chwili śmierci małżonka toczy się postępowanie o rozwód bądź separację, w którym pozew o rozwód bądź separację z winy współmałżonka wniósł zmarły spadkodawca, a pozew był uzasadniony – pozostali spadkobiercy mogą wnieść do sądu o wyłączenie tego małżonka od dziedziczenia. Muszą to jednak zrobić w ciągu 6 miesięcy od dnia kiedy dowiedzieli się o śmierci spadkodawcy lecz nie później niż rok od jego śmierci. Po upływie tych terminów wyłącznie to jest niemożliwie.

Protokół potwierdza wolę testatora

W przypadku testamentu urzędowego, protokół utrwala ustne oświadczenie woli. Może być on sporządzony przez dowolną osobę biorącą udział w czynności testowania, a także inna, wyznaczoną specjalnie do tego zadania. Podczas sporządzania protokołu koniecznie należy zaznaczyć datę dokonania czynności testowania, a po spisaniu całości oświadczenia należy go odczytać wszystkim uczestnikom czynności. Testator, osoba odbierająca oświadczenie woli, a także świadkowie obowiązani są opatrzyć protokół swoimi podpisami. Sporządzony poprawnie protokół ma moc dokumentu urzędowego, jednak należy pamiętać, że mimo to może zostać podważony.

Kiedy testament allograficzny jest nieważny?

Spełnienie wszystkich wymogów formalnych stawianych przez ustawodawcę polskiego pozwala uznać testament urzędowy za ważny. Najważniejszymi warunkami stawianymi przed tą formą testamentu jest to, aby oświadczenie woli zostało złożone ustnie w obecności odpowiedniej osoby urzędowej i świadków, a protokół z tej czynności musi zostać podpisany przez osoby biorące w niej udział. Jak wskazuje jednak praktyka istnieje możliwość dokonania konwersji nieważnego testamentu allograficznego. Uznaje się go wówczas za ważny, wywołujący skutki prawne testament ustny. W sytuacji gdy testament został sporządzony przed osobą nieuprawnioną, a jego konwersja nie jest możliwa, wówczas odpowiedzialność za straty poniesione przez ewentualnych beneficjentów nieważnego testamentu spoczywa na Skarbie Państwa lub jednostkach samorządu terytorialnego.

Konwersja to „odwrócenie” nieważnej czynności prawnej, polegające na tym, że w razie nieważności czynności prawnej, przy równoczesnym spełnieniu przesłanek ważności innej czynności prawnej, przyjmuje się w braku odmiennej woli strony, iż dokonana została tylko ta druga ważna czynność prawna.