W czasie ponad dwóch dekad obowiązywania ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (skrót.: u.s.r.) jej przepisy poddawano nowelizacji ponad czterdziestokrotnie! Dodatkowo dokonywano zmian w systemie KRUS „przy okazji” nowelizacji odrębnych ustaw.

Pierwszych zmian w ustawie dokonano już w pierwszym roku jej funkcjonowania. Analizując nowelizacje przepisów u.s.r. z 1991 roku widać, że intencją ustawodawcy było usunięcie niektórych oczywistych błędów legislacyjnych, a także potrzeba doprecyzowania niektórych przepisów w oparciu o doświadczenia z początkowego okresu ich obowiązywania. Chodzi tu o przepisy dotyczące zasad wypłaty świadczeń (m.in. osobom ubezpieczonym na wniosek uwarunkowano prawo do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego legitymowaniem się co najmniej rocznym okresem podlegania ubezpieczeniu, natomiast w zakresie wysokości dodatku dla sierot i zasiłku pogrzebowego odesłano do przepisów emerytalnych). Oczywistym uchybieniem, które szybko poprawiono, było np. nieuwzględnienie małżonka rolnika w kręgu najbliższych mu osób, do których zaliczono: wstępnych, zstępnych, rodzeństwo, zstępnych rodzeństwa, powinowatych w tej samej linii lub stopniu oraz wychowanków rolnika.
Ze wszystkich nowelizacji ustawy o u.s.r. na szczególną uwagę zasługuje ustawa z dnia 12.09.1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, na mocy której poszerzono zakres podmiotowy systemu u.s.r. o rolników prowadzących dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą. Uprawnienie to stało się odtąd jednym z najbardziej „medialnych” wątków ustawy. Wymieniona nowelizacja zmieniła brzmienie 28 artykułów, dodała 6 nowych, w tym znamienny art. 5a regulujący kwestię podlegania w obowiązkowym trybie ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacania składek w KRUS w przypadku prowadzenia jednocześnie rolniczej i pozarolniczej działalności gospodarczej.

Jednak największe zmiany w u.s.r. wprowadziła ustawa z dnia 02.04.2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Zmieniła ona brzmienie aż 70 artykułów, w tym wprowadziła 5 nowych. M.in. w wyniku noweli art. 5a, z jednego roku do lat trzech wydłużono okres podlegania wyłącznie ubezpieczeniu społecznemu rolników, do uzyskania uprawnienia do pozostania w rolniczym systemie po rozpoczęciu prowadzenia dodatkowo pozarolniczej działalności gospodarczej. Z prawa do dalszego podlegania w u.s.r. wyłączono natomiast osoby prowadzące równocześnie rolniczą oraz pozarolniczą działalność gospodarczą, jeśli ta druga była opodatkowana na zasadach ogólnych. Na pozostałe osoby fizyczne, uprawnione do ubezpieczenia w KRUS na podstawie art. 5a u.s.r., nałożono obowiązek opłacania w podwójnej wysokości składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, a zarazem wprowadzono obowiązek corocznego składania zaświadczeń z urzędu skarbowego o wysokości zapłaconego podatku należnego od przychodów z pozarolniczej działalności za rok miniony. Warto jednak dodać, że niektóre z nowych rozwiązań odnośnie tzw. rolników – przedsiębiorców trafiły do Trybunału Konstytucyjnego, a w wyniku orzeczeń TK musiały być jeszcze raz zmienione.
W ciągu ponad 20 lat funkcjonowania u.s.r. wiele nowelizacji dotyczyło tylko jednego określonego artykułu ustawy o u.s.r. Charakterystyczne są nowelizacje z 2008 r., w którym aż siedmiokrotnie z zmieniano przepisy jednego określonego artykułu. Spośród sumy rocznych nowelizacji wyróżnia się rok 2006, w którym dokonano łącznie 22 zmiany do ustawy. Nie miało to jednak istotnego wpływu na jej zasadniczą treść.

Poszczególne przepisy zmieniały się wielokrotnie

W ostatnich 20 latach najczęściej nowelizowanym przepisem ustawy o u.s.r. był art. 5a. Szczególnie dotyczyło to przepisów o „kwocie granicznej” (tj. kwocie podatku należnego od przychodów z pozarolniczej działalności, od której m.in. zależy prawo rolników – „przedsiębiorców” do kontynuowania ubezpieczenia w KRUS po dniu 31 maja roku następnego). Najwięcej zmian, bo aż 80, dotyczyło natomiast rozdziału II ustawy o u.s.r., tj. zmian w zakresie podmiotowym ubezpieczenia, składek oraz świadczeń pieniężnych. Inne rozdziały ustawy u.s.r. również podlegały wielokrotnym zmianom. W rozdziale 4 – Inne sprawy związane z ubezpieczeniem – było 19 nowelizacji, a najczęściej zmienianym przepisem był art. 58. W rozdziale 5 ustawy o u.s.r., który dotyczy organizacji Kasy i Rady Rolników, w okresie funkcjonowania systemu wprowadzono 33 zmiany przepisów, najczęściej nowelizowany był art. 59, poświęcony sposobowi wyboru prezesa KRUS. W tym rozdziale dodano także najwięcej artykułów, , tj.: art. 59a-59g, dotyczące zasad naboru na wolne stanowiska pracy w KRUS. Czterokrotnie nowelizowany był art. 68., poświęcony samej Radzie Rolników. Kolejny rozdział ustawy poświęcony gospodarce finansowej Kasy zmieniano 23 razy, w tym: pięciokrotnie art. 79 poświęcony funduszowi administracyjnemu (zmieniając zasady tworzenia i przeznaczenia tego funduszu), czterokrotnie – art. 78 dotyczący funduszu emerytalno-rentowego KRUS.

Zmian ciąg dalszy

Nowelizacji w u.s.r. dokonywano także w czasie przedostatniej kadencji Sejmu (2007-2011). Wyróżniającą się w tym czasie nowelizacją, zmieniającą brzmienie 13 artykułów, była ustawa z dnia 24.04.2009 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Wprowadziła ona m.in. obowiązek opłacania dodatkowej zróżnicowanej składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe dla ubezpieczonych w gospodarstwie przekraczającym obszar 50 ha.

Istotna była zmiana przepisów emerytalno-rentowych w u.s.r. w związku z obowiązującą od 1 stycznia 2009 r. znowelizowaną ustawą o emeryturach kapitałowych. Od tej daty przy ustalaniu osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. prawa do emerytury rolniczej, staż w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym wymagany ustawą o u.s.r. nie jest uzupełniany okresami ubezpieczenia w systemie powszechnym.

Szereg zmian w u.s.r. wiązało się z reformą powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (aktualnie funkcjonującego na mocy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, na której podstawie KRUS m.in. pełni na rzecz NFZ funkcję płatnika składek zdrowotnych).

Także w obecnej kadencji Sejmu obecna jest kwestia zmian w funkcjonowaniu KRUS. Ustawa z dnia 13 stycznia 2012 r. o składkach na ubezpieczenie zdrowotne rolników za 2012 r. nałożyła na KRUS dodatkowy obowiązek naliczania i poboru progresywnych składek zdrowotnych, finansowanych z własnych środków przez rolników i domowników ubezpieczonych w gospodarstwach od 6 ha przeliczeniowych użytków rolnych wzwyż.

Najnowsze zmiany w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników wprowadziła z dniem 11 maja 2012 r. tzw. ustawa „67”, stopniowo podwyższająca powszechny wiek emerytalny i docelowo zrównująca go dla kobiet i mężczyzn do wieku 67 lat. W systemie ubezpieczenia społecznego rolników do 31 grudnia 2017 r. będzie obowiązywał okres przejściowy. Jedynie do tego okresu ubezpieczeni w KRUS będą mogli przechodzić na tzw. „wcześniejszą” emeryturę na starych zasadach (tj. w wieku 55. lat dla kobiet i 60. dla mężczyzn).

To jednak nie koniec planowanych zmian. Obecnie toczą się np. prace nad projektem ustawy o opodatkowaniu dochodów z działalności rolniczej, której wprowadzenie będzie właściwym początkiem zapowiadanej w expose premiera, gruntownej reformy systemu KRUS.